Κείμενο: Αθανάσιος Πανογεώργος, Απόφοιτος Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Λιβαδικά φυτά
Τα λιβαδικά οικοσυστήματα αποτελούν τμήμα των φυσικών (ή ημιφυσικών) οικοσυστημάτων, και ως εκ τούτου η ακριβής και απόλυτη περιγραφή τους δεν είναι δυνατή. Η διαφοροποίηση των λιβαδικών οικοσυ-στημάτων, έναντι των άλλων φυσικών οικοσυστημάτων, έγκειται κυρίως στη φυσιογνωμία της βλάστησής τους, ιδίως στην κυριαρχία της κάλυψης του εδάφους από χαμηλής ανάπτυξης ποώδη φυτά. Έτσι τα ποώδη λιβαδικά φυτά, σε αντιδιαστολή με τα δασικά, χαρακτηρίζονται μεταξύ άλλων, από την έλλειψη αποξυλωμένου συμπαγούς βλαστού, τη μικρή πρωτογενή (καθ’ ύψος) και δευτερογενή (κατά πλάτος) αύξηση, τη χαμηλή διάρκεια ζωής, το μεγάλο σχετικά εύρος φαινοπλαστικής προσαρμογής σε ποικιλία κλιματεδαφικών συνθη-κών, και την πολύ καλή προσαρμογή στις ανθρωπογενείς και τις φυσικές διαταραχές (π.χ. βόσκηση). Κατά τη διάρκεια ζωής τους όλα τα λιβαδικά φυτά διέρχονται δύο σημαντικές φάσεις, τη φάση της ανάπτυξης και τη φάση της αναπαραγωγής. Έτσι για παράδειγμα τα αγρωστώδη διέρχονται τη φάση της ανάπτυξης περνώντας από τα φαινολογικά στάδια της εμφάνισης (στάδιο 1), των δύο φύλλων (2), της έναρξης του βλαστικού σταδίου (έκπτυξη βλαστού) (3), της ανάπτυξης βλαστών (4), της εμφάνισης κόμβου (5), της εμφάνισης επικόρυφου ελάσματος (6), και της πλήρους ανάπτυξης του επικόρυφου ελάσματος (7). Κατόπιν εισέρχονται στη φάση αναπαραγωγής διερχόμενα του σταδίου της εκκίνησης (8), της εμφάνισης του στάχυος (9), της άνθησης (10), και της ωρίμανσης (ή καρποφορίας, 11). Ασφαλώς και μπορούν να παρατηρηθούν και ενδιάμεσα στάδια, όπως αυτά έχουν μελετηθεί στα οικονομικώς σημαντικά φυτά (π.χ. το δεκαδικό σύστημα των Zadoks et al. (1974) για τα σιτηρά). Στις δύο αυτές φάσεις μπορεί να προστεθεί και η φάση του σπόρου, όπου ένα φυτό μπορεί να βρίσκεται για μεγάλο χρονικό διάστημα).
Ασφαλώς και όλα τα λιβαδικά φυτά δεν ακολουθούν στους ίδιους χρόνους τα ίδια φαινολογικά στάδια και αυτό καθόσον έχουν αναπτύξει τους δικούς τους μηχανισμούς προσαρμογής στο περιβάλλον (κλίμα, έδαφος, βόσκηση). Οι μηχανισμοί αυτοί διασφαλίζουν τις κρίσιμες οικοφυσιολογικές διεργασίες (φωτοσύνθεση, αναπνοή, διαπνοή). Επιπλέον, τους δίνουν τη δυνατότητα να ολοκληρώνουν το βιολογικό τους κύκλο, εφόσον έχουν διασφαλίσει το στάδιο αναπαραγωγής. Γενικότερα τα λιβαδικά φυτά, αναλόγως τη διάρκεια ζωής τους διακρίνονται σε ετήσια (ολοκληρώνουν το βιολογικό τους κύκλο σε μία αυξητική περίοδο) και πολυετή (σε περισσότερους του ενός βιολογικούς κύκλους) (διετή, τριετή κ.ο.κ.). Σε αρκετά είδη η διάρκεια ζωής μπορεί να μεταβάλλεται και ένα είδος να συμπεριφέρεται ως ετήσιο (σε οριακά περιβάλλοντα) ή διετές (σε ευνοϊκά περιβάλλοντα). Ειδικότερα στα πολυετή λιβαδικά φυτά των μεσογειακών περιοχών, παρατηρού-νται προστατευτικές περίοδοι φυσιολογικής αδράνειας στη διάρκεια του έτους, είτε για να αποφύγουν την πολύ ψυχρή περίοδο (χειμέρια νάρκη), είτε την πολύ θερμή (θερινή νάρκη). Ρυθμιστικοί παράγοντες για την έναρξη και τη διάρκεια της χειμερινής νάρκης είναι η φωτοπερίοδος (ημερήσια διάρκεια φωτός) και οι χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ για τη θερινή νάρκη τα επίπεδα εδαφικής υγρασίας και οι υψηλές θερμοκρασίες.
Φαινολογική διαφοροποίηση
Η σημαντική φαινολογική διαφοροποίηση των ειδών αποτελεί ξεχωριστό οικολογικό χαρακτηριστικό των λιβαδικών φυτοκαλυμμάτων. Από άποψη λειτουργίας των οικοσυστημάτων η διαφοροποίη-ση αυτή είναι επιθυμητή καθόσον αυξάνονται στο χρόνο οι υποδοχείς της ηλιακής ακτινοβολίας, άρα και η παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων. Επίσης από άποψη λιβαδικής διαχείρισης προσφέρεται με τον τρόπο αυτό περισσότερη βοσκήσιμη ύλη στο χρόνο, ελαφρώνοντας την πίεση βοσκής. Τέλος η φαινολογική διαφοροποίηση παίζει σημαντικό προστατευτικό ρόλο, ιδιαίτερα σε επικλινή διαβρωμένα εδάφη.
Φαινολογικά στάδια
Τα φαινολογικά στάδια στο βιολογικό κύκλο των λιβαδικών φυτών ρυθμίζονται από τις περιβαλλο-ντικές και ιδίως τις μικροκλιματικές συνθήκες. Έτσι, η θερμοκρασία και η υγρασία του περιβάλλοντος φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στη φύτρωση των σπόρων, τα επίπεδα των θρεπτικών στοιχείων και η υγρα-σία του εδάφους στην αύξηση των φυτών, και η φωτοπερίοδος στην ανθοφορία και την καρποφορία. Αναλόγως του χρόνου εμφάνισης (στάδιο 1) τα φυτά διακρίνονται σε πρώιμα (εμφάνιση νωρίς στην αυξητική περίοδο), και όψιμα (αργά στην αυξητική περίοδο) με ενδιάμεσα τα μεσοπρώιμα. Τέλος διακρίνονται σε θερμόβια (κυρίως αυτά που ακολουθούν το C4 φωτοσυνθετικό κύκλο) και ψυχρόβια (αυτά που ακολουθούν το C3 φωτοσυνθετικό κύκλο) τα οποία εξακολουθούν τις φυσιολογικές τους διεργασίες στη διάρκεια της ξηροθερμικής περιόδου (τα πρώτα) ή της ψυχρής (τα δεύτερα), με μειωμένους ασφαλώς ρυθμούς.
Φυσιολογία λιβαδικών φυτών
Η παραγωγική αποτελεσματικότητα των λιβαδικών ειδών είναι το αποτέλεσμα της γενοτυπικής έκφρασης καθώς αυτή τροποποιείται κάτω από τη συνεχή αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος, περιλαμβάνοντας μία σειρά πολύπλοκων φυσιολογικών διεργασιών που συμβαίνουν σε κάθε μεμονωμένο φυτό του λιβαδιού. Στις πιο σημαντικές από αυτές συγκαταλέγονται η φωτοσύνθεση, η αναπνοή και η διαπνοή. Η Οικοφυσιολογία, ως ιδιαίτερος κλάδος της Οικολογίας, ασχολείται με τη μεταβολή της φυσιολογίας των φυτών κάτω από την επίδραση διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων. Η καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ζωτικές λειτουργίες των φυτικών οργανισμών, ο μεταβολισμός και οι ενεργειακές μετατροπές επηρεάζονται από τους παράγοντες του περιβάλλοντος αλλά και η γνώση της προσαρμοστικής ικανότητας των φυτών στις περιβαλλοντικές αλλαγές αποτελούν χρήσιμο εργαλείο για τη σωστότερη διαχείριση του λιβαδικού οικοσυστήματος.
Άρθρα – Πληροφορίες
Βραχνάκης Μ. 2015. Λιβαδοπονία. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Αθήνα
Παπαναστάσης Β.Π. & Ισπικούδης Ι. 2012. Λιβαδική οικολογία. Εκδ. Γιαχούδης Θεσσαλονίκη.
Παπαναστάσης Β.Π. & Νοϊτσάκης Β.Ι. 1992. Λιβαδική οικολογία. Εκδ. Γιαχούδης – Γιαπούλης Θεσσαλονίκη.
