Κωδικός τύπου οικοτόπου 5420
Ονομασία Φρύγανα από Sarcopoterium spinosum – Sarcopoterium spinosum phryganas
Καθεστώς Τύπος οικοτόπου της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ
Περιγραφή
Ο τύπος οικοτόπου 5420 περιλαμβάνει χαμηλούς, ακανθώδεις σχηματισμούς από ημισφαιρικούς θάμνους της παράκτιας θερμο – μεσογειακής ζώνης.
Οικολογικές συνθήκες
Στον τύπο οικοτόπου 5420, των φρυγάνων εμφανίζει μεγάλη ποικιλία ως προς τη χλωριδική σύνθεσή του καθώς και τα περιβάλλοντα που εποικίζει. Έτσι τα εδάφη ενώ συνήθως είναι ρηχά, ασβεστολιθικά, υπάρχουν και πολλές άλλες περιπτώσεις (π.χ. εδάφη προερχόμενα από φλύσχη, μάργες κλπ.). Οι κλίσεις και οι εκθέσεις ποικίλουν πολύ, ενώ τα υψόμετρα παρότι συνήθως είναι μικρά, μπορεί και να φτάσουν τα 1000 μέτρα. Το κύριο χαρακτηριστικό των φρυγανικών διαπλάσεων είναι η κυριαρχία χαμηλών (ύψους μέχρι 1,5 μέτρου), συχνά ακανθώδων, ημισφαιρικών κατά κανόνα θάμνων, οι οποίοι σε αντίθεση με τα αείφυλλα πλατύφυλλα είδη, εμφανίζουν εποχιακό διμορφισμό, αποβάλλοντας μέρος του φυλλώματος κατά τη θερινή περίοδο. Οι διαπλάσεις αυτού του τύπου οικοτόπου, στερούνται της παρουσίας σκληρόφυλλων αείφυλλων θάμνων, ενώ συνήθως υπάρχει αφθονία ποωδών ειδών. Εμφανίζουν την καλύτερη ανάπτυξή τους στην ανατολική Μεσόγειο, σε ευρύ φάσμα συνθηκών και παρατηρείται μια μεγάλη διαφοροποίηση των διαφόρων τύπων φρυγάνων, με βάση τις ζώνες βλάστησης που διακρίνονται ως αποτέλεσμα της διαφοροποίησης των μικρο-οικολογικών συνθηκών στις παράκτιες ζώνες και τα νησιά (παραλιακή, υποπαραλιακή, εσωτερική), το κυρίαρχο και συγκυρίαρχο είδος και την αντίστοιχη χλωριδική ακολουθία. Στις περιοχές μελέτης εμφανίζονται με μεγάλη ποικιλότητα κοινοτήτων που διαφοροποιούνται με βάση τις οικολογικές συνθήκες (π.χ., παράκτιες-εσωτερικές ζώνες, υπόστρωμα, ποιότητα εδάφους), το κυρίαρχο και συγκυρίαρχο είδος και την αντίστοιχη χλωριδική ακολουθία. Η ποικιλότητα φυτικών ειδών και ο μεγάλος αριθμός ειδών με στενή ή σχετικά στενή εξάπλωση έχουν ως αποτέλεσμα τη διάκριση πολλών διαφορετικών κοινοτήτων με βάση τη χλωριδική σύνθεση. Στη διαμόρφωση των σχηματισμών παίζει βασικό ρόλο και το ιστορικό των ανθρωπογενών επεμβάσεων (καλλιέργεια, βόσκηση, καύση κ.λπ.). Η οικολογική σημασία της βλάστησης των φρυγάνων έγκειται στο ότι επιτελεί σημαντικές λειτουργίες όπως η πρωτογενής παραγωγή, η προσφορά ενδιαιτήματος και η συγκράτηση εδαφών σε πολύ αντίξοες φυσικές συνθήκες και ακόμα και μετά από έντονες ανθρωπογενείς επεμβάσεις. Η αντιδιαβρωτική τους ικανότητα είναι σημαντική ιδιαίτερα σε περιοχές με μεγάλες κλίσεις και σαθρά εδάφη. Σημαντικότατο όμως χαρακτηριστικό της είναι η υψηλή (εξαιρετική) βιοποικιλότητα, σε επίπεδο ειδών και κοινοτήτων.
Εξάπλωση του τύπου οικοτόπου 5420
Χλωριδική σύνθεση
Τα πιο σημαντικά και χαρακτηριστικά είδη του τύπου οικοτόπου είναι τα: Aegilops cylindrica, Aetheorhiza bulbosa, Allium rubrovittatum, Anagallis arvensis, Asperula rigida, Asphodelus ramosus, Asterolinon linum-stellatum, Atractylis cancellata, Αvena barbata, Biscutella didyma, Blackstonia perforate, Brachypodium distachyon, Βrachypodium retusum, Bromus fasciculatus, Bromus intermedius, Bromus racemosus, Bupleurum gracile, Calicotome villosa, Campanula carpatha, Campanula pinatzii, Carlina corymbosa, Carlina tragacanthifolia, Catapodium rigidum, Centaurea raphanina, Centaurea spinosa, Centaurium tenuiflorum, Chamaecytisus creticus, Cistus creticus, Cistus parviflorus, Cistus salviifolius, Convolvulus lineatus, Convolvulus oleifolius, Corydothymus capitatus, Crepis cretica, Erica manipuliflora, Euphorbia acanthothamnos, Euphorbia exigua, Euphorbia peplus, Fumana arabica, Fumana thymifolia, Gagea graeca, Galium murale, Gastridium phleoides, Genista acanthoclada, Hedypnois cretica, Helichrysum conglobatum, Hippocrepis biflora, Hymenocarpos circinnatus, Hyparrhenia hirta, Hypochaeris achyrophorus, Lagoecia cuminoides, Lagurus ovatus, Lavandula stoechas, Leontodon tuberosus, Linum strictum, Medicago coronata, Micromeria nervosa , Ononis reclinata, Parapholis filiformis, Phagnalon graecum, Phlomis fruticosa, Piptatherum miliaceum, Pistacia lentiscus, Plantago bellardii, Plantago lagopus, Polygala venulosa, Prasium majus, Psilurus incurvus, Rhamnus lycioides, Rostraria cristata, Sarcopoterium spinosum, Satureja thymbra, Scorpiurus muricatus, Selaginella denticulata, Sherardia arvensis, Stachys spinosa, Teucrium brevifolium, Teucrium microphyllum, Thesium bergeri, Thesium humile, Trifolium scabrum, Trifolium stellatum, Trifolium uniflorum, Tuberaria guttata, Urginea maritima, Urospermum picroides, Valantia hispida, Valantia muralis, Viola euboea .
Κατάσταση διατήρησης-Απειλές
O τύπος οικοτόπου 5420 δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερες απειλές ή πιέσεις, καθώς είναι πλήρως προσαρμοσμένος τόσο στις αντίξοες συνθήκες (ξηρασία, άνεμος, φτωχά εδάφη) όσο και στη βόσκηση. Πρόκειται για ανθεκτικές και δυναμικές κοινότητες με μεγάλη δυνατότητα αποίκησης διαταραγμένων περιοχών όπως οι εγκαταλειμμένες καλλιέργειες και οι καμένες εκτάσεις και περιοχών διαβρωμένων και αποβραχωμένων και με πολύ καλή αναγεννητική ικανότητα. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα με την εγκατάλειψη των γεωργικών δραστηριοτήτων σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στις νησιωτικές, και την πτώση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας σε άλλες (λιγότερες) ανακτήθηκαν μεγάλες εκτάσεις που σταδιακά αποικίζονται από φρύγανα. Η διατήρηση των φρυγανικών κοινοτήτων είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της υψηλής βιοποικιλότητάς τους. Ωστόσο, η λήψη διαχειριστικών αποφάσεων δεν είναι εύκολη, πέρα από την παύση της υπερβόσκησης και της πολύ συχνής καύσης. Η κανονική βόσκηση συμβάλλει στη διατήρηση των κοινοτήτων και η φωτιά αποτελεί επίσης σημαντικό οικολογικό παράγοντα για τη διατήρησή τους. Χωρίς τους παράγοντες αυτούς σε πολλές περιοχές τελικά θα αντικατασταθούν από μακκία βλάστηση ή πευκοδάση. Έτσι η διαχείριση απαιτεί συνολική μελέτη των οικοσυστημάτων ανά περίπτωση.
Περιοχές εμφάνισης
GR1110004 FENGARI SAMOTHRAKIS, ANATOLIKES AKTES, VRACHONISSIDA ZOURAFA KAI THALASSIA ZONI
GR1210002 STENA ALIAKMONA
GR1270004 LIMNOTHALASSA AGIOU MAMA
GR1430003 SKIATHOS: KOUKOUNARIES KAI EVRYTERI THALASSIA PERIOCHI
GR1430004 ETHNIKO THALASSIO PARKO ALONNISOU – VOREION SPORADON, ANATOLIKI SKOPELOS
GR2110001 AMVRAKIKOS KOLPOS, DELTA LOUROU KAI ARACHTHOU (PETRA, MYTIKAS, EVRYTERI PERIOCHI)
GR2120001 EKVOLES (DELTA) KALAMA
GR2120002 ELOS KALODIKI
GR2210001 DYTIKES KAI VOREIOANATOLIKES AKTES ZAKYNTHOU
GR2210002 KOLPOS LAGANA ZAKYNTHOU (AKR. GERAKI – KERI) KAI NISIDES MARATHONISI KAI PELOUZO
GR2210003 NISOI STROFADES
GR2220001 KALON OROS KEFALONIAS
GR2230004 NISOI PAXOI KAI ANTIPAXOI
GR2310001 DELTA ACHELOOU, LIMNOTHALASSA MESOLONGIOU – AITOLIKOU, EKVOLES EVINOU, NISOI ECHINADES, NISOS PETALAS
GR2310004 OROS PANAITOLIKO
GR2310005 OROS VARASOVA
GR2320001 LIMNOTHALASSA KALOGRIAS, DASOS STROFYLIAS KAI ELOS LAMIAS, ARAXOS
GR2320003 FARANGI VOURAIKOU
GR2320004 AISTHITIKO DASOS KALAVRYTON
GR2320007 OROS PANACHAIKO
GR2320008 OROS ERYMANTHOS
GR2330004 OLYMPIA
GR2420001 OROS OCHI – KAMPOS KARYSTOU – POTAMI – AKROTIRIO KAFIREFS – PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR2420006 SKYROS: OROS KOCHYLAS
GR2510003 AKRONAFPLIA KAI PALAMIDI
GR2520003 LIMNOTHALASSA MOUSTOU
GR2530003 AKROKORINTHOS
GR2530005 ORI GERANEIA
GR2540002 PERIOCHI NEAPOLIS KAI NISOS ELAFONISOS
GR2540003 EKVOLES EVROTA
GR2550001 FARANGI NEDONA (PETALON – CHANI)
GR2550006 OROS TAYGETOS
GR3000001 OROS PARNITHA
GR3000004 VRAVRONA – PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR3000005 SOUNIO – NISIDA PATROKLOU KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR3000006 YMITTOS – AISTHITIKO DASOS KAISARIANIS – LIMNI VOULIAGMENIS
GR3000008 ANTIKYTHIRA – PRASONISI KAI LAGOUVARDOS
GR4110001 LIMNOS: CHORTAROLIMNI – LIMNI ALYKI KAI THALASSIA PERIOCHI
GR4110002 AGIOS EFSTRATIOS KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4110003 LESVOS: DYTIKI CHERSONISOS – APOLITHOMENO DASOS
GR4120001 SAMOS: PARALIA ALYKI
GR4120003 SAMOS: OROS KERKETEFS – MIKRO KAI MEGALO SEITANI – DASOS KASTANIAS KAI LEKKAS, AKR. KATAVASIS – LIMENAS
GR4120004 IKARIA – FOURNOI KAI PARAKTIA ZONI
GR4130001 VOREIA CHIOS KAI NISOI OINOUSSES KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4210001 KASOS KAI KASONISIA – EVRYTERI THALASSIA PERIOCHI
GR4210002 KENTRIKI KARPATHOS: KALI LIMNI – LASTOS – KYRA PANAGIA KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4210003 VOREIA KARPATHOS KAI SARIA KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4210004 KASTELLORIZO KAI NISIDES RO KAI STRONGYLI KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4210005 RODOS: AKRAMYTIS, ARMENISTIS, ATTAVYROS, REMATA KAI THALASSIA ZONI (KARAVOLA-ORMOS GLYFADA)
GR4210006 RODOS: PROFITIS ILIAS – EPTA PIGES – PETALOUDES – REMATA
GR4210007 NOTIA NISYROS KAI STRONGYLI KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4210008 KOS: AKROTIRIO LOUROS – LIMNI PSALIDI – OROS DIKAIOS – ALYKI – PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4210009 ASTYPALAIA: ANATOLIKO TMIMA, GYRO NISIDES KAI OFIDOUSSA KAI THALASSIA ZONI (AKR. LANTRA – AKR. VRYSI)
GR4210010 ARKOI, LEIPSOI, AGATHONISI KAI VRACHONISIDES
GR4210011 VRACHONISIA NOTIOU AIGAIOU: VELOPOULA, FALKONERA, ANANES, CHRISTIANA, PACHEIA, FTENO, MAKRA, ASTAKIDONISIA, SYRNA – GYRO NISIA KAI THALASSIA ZONI
GR4220001 ANDROS: ORMOS VITALI KAI KENTRIKOS OREINOS OGKOS
GR4220002 ANAFI: CHERSONISOS KALAMOS – ROUKOUNAS
GR4220003 SANTORINI: NEA KAI PALIA KAMENI – PROFITIS ILIAS
GR4220004 FOLEGANDROS ANATOLIKI MECHRI DYTIKI SIKINO KAI THALASSIA ZONI
GR4220006 NISOS POLYAIGOS – KIMOLOS
GR4220007 NISOS ANTIMILOS – THALASSIA PARAKTIA ZONI
GR4220008 SIFNOS: PROFITIS ILIAS MECHRI DYTIKES AKTES KAI THALASSIA PERIOCHI
GR4220009 NOTIA SERIFOS
GR4220010 VOREIODYTIKI KYTHNOS: OROS ATHERAS – AKROTIRIO KEFALOS KAI PARAKTIA ZONI
GR4220011 ANATOLIKI KEA
GR4220012 VOREIA AMORGOS KAI KINAROS, LEVITHA, MAVRA, GLAROS KAI THALASSIA ZONI
GR4220013 MIKRES KYKLADES: IRAKLEIA, SCHOINOUSSA, KOUFONISIA, KEROS, ANTIKERIA KAI THALASSIA ZONI
GR4220014 KENTRIKI KAI NOTIA NAXOS: ZAS KAI VIGLA EOS MAVROVOUNI KAI THALASSIA ZONI (ORMOS KARADES – ORMOS MOUTSOUNAS)
GR4220016 NISOS PAROS: PETALOUDES
GR4220017 NISOI DESPOTIKO KAI STRONGYLO KAI THALASSIA ZONI
GR4220018 SYROS: OROS SYRINGAS EOS PARALIA
GR4220019 TINOS: MYRSINI – AKROTIRIO LIVADA
GR4220020 NISOS MILOS: PROFITIS ILIAS – EVRYTERI PERIOCHI
GR4310002 GIOUCHTAS – FARANGI AGIAS EIRINIS
GR4310003 NISOS DIA
GR4310004 DYTIKA ASTEROUSIA (APO AGIOFARANGO EOS KOKKINO PYRGO)
GR4310005 ASTEROUSIA (KOFINAS)
GR4310006 DIKTI: OMALOS VIANNOU (SYMI – OMALOS)
GR4320002 DIKTI: OROPEDIO LASITHIOU, KATHARO, SELENA, KRASI, SELAKANO, CHALASMENI KORYFI
GR4320003 NISOS CHRYSI
GR4320004 MONI KAPSA (FARANGI KAPSA KAI GYRO PERIOCHI)
GR4320005 OROS THRYPTIS KAI GYRO PERIOCHI
GR4320006 VOREIOANATOLIKO AKRO KRITIS: DIONYSADES, ELASA KAI CHERSONISOS SIDERO (AKRA MAVRO MOURI – VAI – AKRA PLAKAS) KAI THALASSIA ZONI
GR4320008 NISOS KOUFONISI KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4330002 OROS KEDROS
GR4330003 KOURTALIOTIKO FARANGI – MONI PREVELI – EVRYTERI PERIOCHI
GR4330004 PRASSANO FARANGI – PATSOS – SFAKORYAKO REMA – PARALIA RETHYMNOU KAI EKVOLI GEROPOTAMOU, AKR. LIANOS KAVOS – PERIVOLIA
GR4330005 OROS IDI (VORIZIA, GERANOI, KALI MADARA)
GR4340001 IMERI KAI AGRIA GRAMVOUSSA – TIGANI KAI FALASARNA – PONTIKONISI, ORMOS LIVADI – VIGLIA
GR4340002 NISOS ELAFONISOS KAI PARAKTIA THALASSIA ZONI
GR4340003 CHERSONISOS RODOPOU – PARALIA MALEME
GR4340004 ELOS – TOPOLIA – SASALOS – AGIOS DIKAIOS
GR4340005 ORMOS SOUGIAS – VARDIA – FARANGI LISSOU MECHRI ANYDROUS KAI PARAKTIA ZONI
GR4340007 FARANGI THERISSOU
GR4340008 LEFKA ORI KAI PARAKTIA ZONI
GR4340010 DRAPANO (VOREIOANATOLIKES AKTES) – PARALIA GEORGIOUPOLIS – LIMNI KOURNA
GR4340011 FRE – TZITZIFES – NIPOS
GR4340012 ASFENDOU – KALLIKRATIS KAI PARAKTIA ZONI
GR4340013 NISOI GAVDOS KAI GAVDOPOULA
GR4340015 PARALIA APO CHRYSOSKALITISSA MECHRI AKROTIRIO KRIOS
Βιβλιογραφία για τη βλάστηση
Αθανασιάδης Ν., Θεοδωρόπουλος Κ., Γερασιμίδης Α., Ελευθεριάδου Ε., Τσιριπίδης Γ. & Κοράκης Γ. 1998. Μονάδες βλάστησης της ζώνης των αειφύλλων πλατυφύλλων του Αγίου Όρους. Ειδική έκδοση στα πλαίσια του προγράμματος «Έκθεση Αγίου Όρους, Φύση και Περιβάλλον – Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997». Σελ. 87+Πίνακες.
Βαλλιανάτου Ε. 2005. Γεωβοτανική Έρευνα της Σαλαμίνας, Αίγινας και μερικών άλλων Νησιών του Σαρωνικού Κόλπου. Διδακτορική Διατριβή. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δαμιανίδης Χ. 2011. Φυτοκοινωνιολογική έρευνα των ερεικώνων και των αειφύλλων πλατύφυλλων της βόρειας πλευράς του Χολομώντα. Μεταπτυχιακή Διατριβή. ΑΠΘ.
Gehu J.-M. 1991. Observations rectificatrices sur les vegetations a Centaurea spinosa ssp. spinosa des cordons littoraux egeens. Documents phytosociologiques XIII: 29-37.
Θεοδωρόπουλος Κ., Αδαμίδου Χ., Ελευθεριάδου Ε., Μητσαρά Κ. 2011. Φυτοκοινωνιολογική έρευνα ερεικώνων της Ξάνθης (ΒΑ Ελλάδα). Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα 21(2): 5-15.
Κοκμοτός Ε. 2008. Χλωριδική και φυτοκοινωνιολογική μελέτη των ορεινών όγκων της Βοιωτίας (Ελικώνας-Ξεροβούνι-Νεραϊδολάκκωμα). Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών.
Lavrentiades G. 1975b. Substratum of some vegetation types in Greece. Substratum of some vegetation types in Greece. In Dierschke, H. (ed.): Berichte der internationalen Symposien der internationalen Vereinigung für Vegetationskunde, pp. 423-431 + 1 table. –Vaduz: Verlag J. Cramer.
Lavrentiades G.J. 1969. Studies on the flora and vegetation of the Ormos Archangelou in Rhodos islands. Vegetatio XIX: 308-329.
Μαρούλης Γ. 2003. Χλωρίδα και βλάστηση των οικοσυστημάτων του όρους Ερύμανθος (ΒΔ Πελοπόννησος). Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών.
Pavlides G., Vardavakis E. & Lavrentiades G. 1988. Notes on the vegetation and soil profiles near Polygyros (Chalkidiki peninsula, northern Greece). Israel Journal of Botany 37: 19-47.
Raus, Th. 1979. Die vegetation Osthessaliens (Griechenland), II. Quercetea ilicis und Cisto-Micromerietea. Bot. Jahrb. Syst. 101(1): 17-82.
Theocharopoulos M., Dimitrellos G., Assimakopoulos I. & Georgiadis Th. 1998. Recherche phytosociologique des communautes a Juniperus phoenicea et Euphorbia dendroides en Grece: zone littorale et sub-littorale au nord du golfe de Corinthe (Sterea Hellas-Grece Centrale) Colloques Phytosociologiques XXVIII:1197-1213.
Γενική βιβλιογραφία
Αθανασιάδης Ν., Θεοδωρόπουλος Κ., Γερασιμίδης Α., Ελευθεριάδου Ε., Τσιριπίδης Γ. & Κοράκης Γ. 1998. Μονάδες βλάστησης της ζώνης των αειφύλλων πλατυφύλλων του Αγίου Όρους. Ειδική έκδοση στα πλαίσια του προγράμματος «Έκθεση Αγίου Όρους, Φύση και Περιβάλλον – Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997». Σελ. 87+Πίνακες.
Βαλλιανάτου Ε. 2005. Γεωβοτανική Έρευνα της Σαλαμίνας, Αίγινας και μερικών άλλων Νησιών του Σαρωνικού Κόλπου. Διδακτορική Διατριβή. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δαμιανίδης Χ. 2011. Φυτοκοινωνιολογική έρευνα των ερεικώνων και των αειφύλλων πλατύφυλλων της βόρειας πλευράς του Χολομώντα. Μεταπτυχιακή Διατριβή. ΑΠΘ.
Dimopoulos P., Xystrakis F. & Tsiripidis I. 2014. Deliverable A1. Final Catalogue of Habitat Types – 1st edition. Ministry of Environment, Energy and Climate Change, OIKOM Ltd – E. Alexandropoulou – A. Glavas, Athens, pages 54.
Dimopoulos P., Fotiadis G., Tsiripidis I., Panitsa M. & Karadimou E. 2014. Deliverable A2. Report and Literature Database on Habitat Types of Greece – 1st edition. Ministry of Environment, Energy and Climate Change, OIKOM Ltd – E. Alexandropoulou – A. Glavas, Athens, pages 210.
Dimopoulos P., Tsiripidis I., Xystrakis F., Panitsa M., Fotiadis G., Kallimanis A.S. & Kazoglou I. 2014. Deliverable A6. Explanatory Implementation Manual for the Conservation Degree Assessment of Habitat Types – 1st edition. Ministry of Environment, Energy and Climate Change, OIKOM Ltd – E. Alexandropoulou – A. Glavas, Athens, pages 35. (with Annexes: I. Habitat types protocols, pages 600; II. Explanatory notes on the habitat types protocols selection, pages 4; III. Correspondence of Habitat types protocols with the clusters of vegetation relevés (excel file)).
Dimopoulos P., Tsiripidis I., Xystrakis F., Kallimanis A.S & Panitsa M. 2014. Deliverable A7. Preliminary Analysis of the Field Data for the Habitat Types – 1st edition. Ministry of Environment, Energy and Climate Change, OIKOM Ltd – E. Alexandropoulou – A. Glavas, Athens, pages 16.
European Commission 2013. Interpretation Manual of European Union Habitats.
Gehu J.-M. 1991. Observations rectificatrices sur les vegetations a Centaurea spinosa ssp. spinosa des cordons littoraux egeens. Documents phytosociologiques XIII: 29-37.
Θεοδωρόπουλος Κ., Αδαμίδου Χ., Ελευθεριάδου Ε., Μητσαρά Κ. 2011. Φυτοκοινωνιολογική έρευνα ερεικώνων της Ξάνθης (ΒΑ Ελλάδα). Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα 21(2): 5-15.
Κοκμοτός Ε. 2008. Χλωριδική και φυτοκοινωνιολογική μελέτη των ορεινών όγκων της Βοιωτίας (Ελικώνας-Ξεροβούνι-Νεραϊδολάκκωμα). Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών.
Lavrentiades G. 1975b. Substratum of some vegetation types in Greece. Substratum of some vegetation types in Greece. In Dierschke, H. (ed.): Berichte der internationalen Symposien der internationalen Vereinigung für Vegetationskunde, pp. 423-431 + 1 table. –Vaduz: Verlag J. Cramer.
Lavrentiades G.J. 1969. Studies on the flora and vegetation of the Ormos Archangelou in Rhodos islands. Vegetatio XIX: 308-329.
Μαρούλης Γ. 2003. Χλωρίδα και βλάστηση των οικοσυστημάτων του όρους Ερύμανθος (ΒΔ Πελοπόννησος). Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών.
Ντάφης Σ., Παπαστεργιάδου Ε., Λαζαρίδου Ε. & Τσιαφούλη Μ. 2001. Τεχνικός Οδηγός Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας. ΕΚΒΥ.
Pavlides G., Vardavakis E. & Lavrentiades G. 1988. Notes on the vegetation and soil profiles near Polygyros (Chalkidiki peninsula, northern Greece). Israel Journal of Botany 37: 19-47.
Raus, Th. 1979. Die vegetation Osthessaliens (Griechenland), II. Quercetea ilicis und Cisto-Micromerietea. Bot. Jahrb. Syst. 101(1): 17-82.
Theocharopoulos M., Dimitrellos G., Assimakopoulos I. & Georgiadis Th. 1998. Recherche phytosociologique des communautes a Juniperus phoenicea et Euphorbia dendroides en Grece: zone littorale et sub-littorale au nord du golfe de Corinthe (Sterea Hellas-Grece Centrale) Colloques Phytosociologiques XXVIII:1197-1213.
Tsiripidis Ι., Xystrakis F., Kasampalis D., Mastrogianni A., Strid A. & Dimopoulos P., 2014. Deliverable A4. Potential Distribution Maps of Habitat Types – 1st edition. Ministry of Environment, Energy and Climate Change, OIKOM Ltd – E. Alexandropoulou – A. Glavas, Athens, Athens, pages 176.
Κείμενο
Γιάννης Φραγκάκης, Δασοπόνος
