Κείμενο: Νέτσικα Γεωργία, Απόφοιτος Τμήματος Δασολογίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Τα είδη και οι προσβολές
Οι μύκητες του γένους Armillaria ανήκουν στους βασιδιοµύκητες. Η ινώδης σηψιρριζία προκαλείται από τον μύκητα. Ως περισσότερο θερμόβιο είδος, η Armillaria mellea, είναι κοινή στα δάση της νότιας και κεντρικής Ελλάδας, όπου όμως απαντάται ακόμα και σε πολύ μεγάλα υψόμετρα. Ο μύκητας είναι το επικρατέστερο είδος σε δάση κεφαλληνιακής ελάτης. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι υπάρχουν περισσότερα από 30 είδη Armillaria σε όλο τον κόσμο. Προσβάλλουν ένα μεγάλο αριθμό από πολυετή καρποφόρα, καλλωπιστικά και δασικά δένδρα και θάμνους καθώς και πολλά ποώδη φυτά (ιδίως φυτά µε σαρκώδεις ρίζες). Έχουν ευρύ κύκλο ξενιστών, προσβάλλοντας περισσότερα από 650 είδη φυτών σε όλο τον κόσμο και 66 είδη στην Ελλάδα. Προσβάλλονται οι ρίζες και το πρέμνο, αλλά συχνά οι προσβολές επεκτείνονται και πάνω από το πρέμνο.
Συμπτώματα
Τα προσβεβλημένα δέντρα εμφανίζουν καχεξία λόγω της μειωμένης ικανότητάς τους να απορροφούν από το έδαφος νερό και θρεπτικά στοιχεία, µε αποτέλεσμα να εμφανίζουν χλώρωση και πρόωρη φυλλόπτωση. Αρκετά συχνά στα τελικά στάδια της ασθένειας παρατηρείται μια άφθονη παραγωγή καρπών που δεν ωριμάζουν εξαιτίας της ξαφνικής κατάρρευσης του φυτού. Μεταξύ φλοιού και ξύλου αναπτύσσεται το µυκήλιο του μύκητα σε μορφή µυκηλιακών πλακών, µε καστανό χρωματισμό. Το µυκήλιο, επιβιώνει στις νεκρές ρίζες των προσβεβλημένων φυτών και στο έδαφος και είναι υπεύθυνο για τη μετάδοση της ασθένειας. Επίσης δημιουργούνται σχινοειδείς ερυθροκαστανοί – µάυροι σχηματισμοί, που ονομάζονται ριζόμορφα. Τα ριζόµορφα όταν βρίσκονται κάτω από τον φλοιό, είναι πεπλατυσµένα, ερυθροκάστανα ή σχεδόν µαύρα και αναστοµούνται σε µορφή δικτύου. Όταν βρίσκονται στην επιφάνεια των ριζών και προχωρούν βαθιά στο έδαφος, είναι κυλινδρικά και µοιάζουν µε κορδόνια. Ο φλοιός στα προσβεβληµένα τµήµατα είναι έντονα καστανός, αποκολλάται εύκολα από το ξύλο και έχει έντονα οσµή µανιταριού. Η οσµή αυτή είναι χαρακτηριστική της παρασιτικής σηψιρριζίας. Όταν η σηψψιριζία επεκτείνεται πάνω από το πρέμνο, μεταξύ φλοιού και ξύλου παρατηρούνται πυκνές, λευκές µυκηλιακές πλάκες, λευκοκίτρινου χρώματος που συχνά έχουν την µορφή ριπιδίου (βεντάλιας).
Σηψιρριζία σε καστανιά
Εξάπλωση
Οι µολύνσεις των ριζών στα υγιή δένδρα γίνονται µε τα ριζόµορφα που αναπτύσσονται µέσα στο έδαφος ή µε απευθείας επαφή ασθενών ριζών µε υγιείς. Επίσης, τεµάχια ριζόµορφων ή προσβεβληµένων ριζών µπορούν να µεταφερθούν µε καλλιεργητικά εργαλεία και να µεταδώσουν την ασθένεια σε αµόλυντες περιοχές. Οι µύκητες µπορεί να διασπαρούν και µε τα βασιδιοσπόρια, αλλά τα σπόρια αυτά δεν είναι ικανά να προκαλέσουν µολύνσεις σε υγιή δένδρα. Στις περιπτώσεις αυτές ο µύκητας αναπτύσσεται πρώτα σαπροφυτικά στους νεκρούς ιστούς ριζών ή υπολειµµάτων νεκρών δένδρων και στη συνέχεια σχηματίζει ριζόµορφα, τα οποία και μολύνουν τις ρίζες υγιών δένδρων. Υψηλή υγρασία και λιμνάζοντα νερά ευνοούν την ανάπτυξη του παθογόνου και τις επιπτώσεις της ασθένειας.
Πρόληψη
Η πρόληψη της ασθένειας μπορεί να γίνει με συγκεκριμένες κινήσεις, σε καλλιέργειες. Έτσι, πριν από την εγκατάσταση των νέων φυτειών θα πρέπει να πραγματοποιείται: (α) Εκρίζωση παλαιών δέντρων και κάψιμο μαζί µε το ριζικό τους σύστημα, (β) η αφαίρεση των ριζών καλό είναι να γίνεται χειμώνα που το έδαφος είναι ελαφρύ, (γ) καλλιέργεια του αγρού για 1-2 χρόνια µε σιτηρά πριν την εγκατάσταση των δενδρυλλίων, (δ) χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και ανθεκτικών υποκειμένων, (ε) πριν από την φύτευση νέων δενδρυλλίων σε έκταση που προέρχεται από εκχέρσωση να απομακρυνθούν όλοι οι θάμνοι και τα δέντρα που υπάρχουν. Τέλος καλό θα ήταν η φύτευση να γίνεται σε καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη.
Καταπολέμηση
Η καταπολέμηση της ασθένειας είναι δύσκολη διότι η διάγνωση της δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μετά την προσβολή σημαντικού μέρους του ριζικού συστήματος. Τα προσβεβλημένα δένδρα είναι καταδικασμένα και δεν υπάρχει τρόπος ίασης. Η προστασία πολύτιμων διακοσμητικών δένδρων σε πάρκα και κήπους είναι δυνατή με την εκρίζωση των γειτονικών τους προσβεβλημένων δένδρων και πρέμνων, καθώς και αυτών που είναι ύποπτα προσβολής. Απαιτείται η προσεκτική απομάκρυνση όλων των ριζών από το έδαφος. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να δημιουργηθεί περιφερειακή τάφρος για την απομόνωση του μολυσμένου τμήματος του εδάφους. Ωστόσο, αυτές οι μέθοδοι είναι πάρα πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν στα δάση, επειδή το κόστος είναι μεγάλο και τα αποτελέσματα αμφίβολα. Μετά την εκδήλωση των συμπτωμάτων της ασθένειας συνιστάται η άμεση εκρίζωση του δέντρου και η εφαρμογή βορδιγάλειου πολτού ή οξυχλωριούχου χαλκού.
Άρθρα – Πληροφορίες
Καραντώνης Α. 2010. Κλειδιά διάγνωσης των ασθενειών στα μηλοειδή. Πτυχιακή Διατριβή, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης.
Καρβέλης Γ. 2013. Η καλλιέργεια και οι ασθένειες της καστανιάς στην Ευρυτανία. Πτυχιακή Διατριβή, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καλαμάτας.
Μπούζιος Ι. 2016. Η καλλιέργεια του λωτού στην Ελλάδα. Πτυχιακή Διατριβή, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου.
Παπαδάκη Α. 2005. Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των μυκητολογικών ασθενειών της αμπέλου. Πτυχιακή Διατριβή, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης.
Τσοπέλας Π. 1997. Μελέτη των παρασιτικών ειδών του γένους Armillaria στον Ελλαδικό χώρο. Διδακτορική Διατριβή, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Tsopelas P. 1999. Distribution and ecology of Armillaria species in Greece. European Journal of Forest Pathology 29(2), https://doi.org/10.1046/j.1439-0329.1999.00139.x
