Κείμενο: Φώτω Φ. Κόνσολα, MSc Περιβάλλοντος, Απόφοιτος Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Το έθιμο
Η Ειρεσιώνη (από το είρος, έριον= μαλλί προβάτου) ήταν ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά), ως σύμβολα γονιμότητας της γης. Την εβδόμη ημέρα του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου), παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημά από το νοικοκύρη και όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη στην εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την επόμενη χρονιά, οπότε, αφού τοποθετούσαν τη νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από τη θύρα του Ιερού του Απόλλωνα. Πρέπει να τονιστεί ότι αυτό το έθιμο υπάρχει ακόμα σε μερικές χώρες των Βαλκανίων, όπως στη Βουλγαρία, που τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα τα λένε κρατώντας ένα κλαδί που είναι στολισμένο με λευκές και κόκκινες κλωστές, καθώς και διάφορα φρούτα.
Η σχέση του, με τη γη και την καρποφορία
Το έθιμο απηχούσε την ευχή των ανθρώπων για την ευφορία της γης, τις ευχαριστίες τους για την καρποφόρα χρονιά που πέρασε και τον εξευμενισμό των θεών για μια ακόμα πιο αποδοτική νέα χρονιά. Η γονιμότητα της γης ήταν, αυτονοήτως, πολύ σημαντική για την επιβίωση των πληθυσμών και την ευζωία τους. Το τραγούδι που διασώζεται από τον Πλούταρχο («Βίοι Παράλληλοι, Θησεύς 22″) είναι χαρακτηριστικό (απόδοση: Ανδρέα Πουρναρά):
«Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους
και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αναψήσασθαι
και κύλικ” εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη»
δηλαδή: «Η Ειρεσιώνη σου φέρνει σύκα και αφράτα ψωμιά
και μέλι μέσα στο ποτήρι και λάδι για να ψήσεις
και μπουκάλι γεμάτο για να μεθύσεις και να κοιμηθείς γλυκά»
Η σχέση της “Ειρεσιώνης” με τα έθιμα των Χριστουγέννων
Το έθιμο έσβησε σαν ειδωλολατρικό αποκύημα κατά τα βυζαντινά χρόνια. Από τα στολισμένα κλαδιά, πιθανότατα προέρχεται και το έθιμο του στολισμού των δέντρων. Από την άλλη, το έθιμο με τα παιδιά να τραγουδούν και να παίρνουν φιλοδώρημα ήταν τα σημερινά κάλαντα. Φυσικά η λέξη για τα «κάλαντα» είναι δανεισμένη από τη ρωμαϊκή γιορτή των καλένδων, που με τη σειρά της όμως απηχεί ένα ακόμα πιο αρχαίο, ελληνικό έθιμο, αυτό της Ειρεσιώνης.
Άρθρα – Πληροφορίες
Parke H.W. 1977. Festivals of the Athenians. Aspects of Greek & Roman Life Series. London: Cornell University Press.
Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι, Θησεύς, κεφ. 22.4.
Αριστοφάνους Ιππείς.
