Κείμενο: Χρήστος Ράμμος, Απόφοιτος Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Η ελιά
Η «Υψωμένη ελιά» βρίσκεται κοντά στον οικισμό Βατόλακκος Χανίων (σε υψόμετρο περίπου 85 μέτρα). Η ελιά (Olea europaea) έχει περίμετρο περίπου 9 μέτρα.
Η παράδοση
Στον Βατόλακκο, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχαν τα «ιερά δέντρα», που βρίσκονταν πάντα στα μεγάλα σταυροδρόμια. Τα δέντρα αυτά προστάτευαν το χωριό από τις μαζικές αρρώστιες (πανούκλες) και δαιμονικά, αλλά και από πολέμους. Για την ακρίβεια, αντί για εξωκκλήσια και εικονοστάσια χρησιμοποιούσαν αυτά τα δέντρα. Έκαναν λιτανείες και οι ιερείς άνοιγαν μια τρύπα στον κορμό του δέντρου και τοποθετούσαν διάφορα αναθήματα και λιβάνι. Οι λιτανείες είχαν σκοπό να υπενθυμίζουν την ιερότητα του δέντρου στις νεότερες γενιές. Οι δάσκαλοι του οικισμού οργάνωναν εκδρομές και επισκέψεις των παιδιών στα δέντρα αυτά για να γνωρίζουν οι νεότερες γενιές πού βρίσκονται και ποια είναι η ιστορία τους για να τα προσέχουν και να τα προστατεύουν. Ήταν τόσο μεγάλη η ιερότητα των δέντρων που όταν έσπαγε κάποιο κλαδί δεν επέτρεπαν σε κανένα να το πειράξει. Όταν οι ντόπιοι περνούσαν δίπλα από αυτά έκαναν τον σταυρό τους, όπως έκαναν το ίδιο και στα εικονοστάσια. Η ονομασία «Υψωμένη» προέρχεται πιθανότατα από το εκκλησιαστικό ύψωμα, το μικρό κομμάτι από της σφραγίδα στο κέντρο του πρόσφορου, που αποκαλείται ύψωμα γιατί υψώνεται από τους άρτους στην Αγία Πρόθεση. Το ύψωμα αυτό τοποθετούνταν σε οπές δέντρων που στη συνέχεια ονομάζονταν υψωμένα για να σφραγιστεί μέσα και να κατακλειστεί η όποια επιδημία απειλούσε τον οικισμό. Δεν έλειψαν και οι θρύλοι, όπως η αναφορά πως όταν οι Γερμανοί προσπάθησαν να κόψουν τα δέντρα, κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν μπόρεσαν γιατί χαλούσαν τα εργαλεία τους. Όταν χρειάστηκε να διανοιχθούν δρόμοι κλπ., πολλά από αυτά τα μεγάλα δέντρα υλοτομήθηκαν, καθώς ήταν στα σταυροδρόμια. Η εποχή της απομυθοποίησης και ο φόβος για το ποιος θα “χτυπήσει” τα δέντρα αυτά είχε εξαφανιστεί, γιατί πριν κανένας δεν τολμούσε να πειράξει αυτά τα δέντρα. Η υψωμένη ελιά, είναι η τελευταία «ιερή ελιά» ή αλλιώς η τελευταία «υψωμένη ελιά» του χωριού, που δεν υλοτομήθηκε και διασώθηκε.
Προστασία
Λόγω του μεγέθους της και της ιστορίας της, η υψωμένη ελιά έχει ανακηρυχθεί από το Σύνδεσμο Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ) ως μνημειακή. Έχει εμβολιαστεί πάνω σε υποκείμενο αγριελιάς, η οποία όμως δεν είναι στριφτωλιά αφού οι δέσμες των αγγείων της ακολουθούν την κανονική πορεία προς τα άνω χωρίς συστροφή.
Άρθρα – Πληροφορίες
Ράμμος Χ. 2017. Μνημειακά δέντρα στην Ελλάδα. Πτυχιακή Διατριβή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας.
http://polelia.sedik.gr/ [Ανάκτηση 11/08/2015]
www.cretanbeaches.com/ [Ανάκτηση 11/08/2015]
