Κείμενο: Φώτω Κόνσολα, MSc. Περιβάλλοντος, Απόφοιτος Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Η τέχνη
Οι σαμαράδες είναι οι τεχνίτες των σαμαριών για ιπποειδή. Η τέχνη αυτή, της κατασκευής του σαμαριού έχει σχεδόν εκλείψει και μόνο λίγοι ασχολούνται πλέον με το συγκεκριμένο επάγγελμα (και αυτό πολλές φορές συνδυαστικά με την ξυλοτεχνική ώστε να ανταπεξέλθουν οικονομικά ως επιχειρήσεις). Για την κατασκευή του σαμαριού υπήρχε συγκεκριμένη διαδικασία που ακολουθούσαν: να πάρουν τα μέτρα, να δουν τον βηματισμό του ζώου, ώστε να μην το ενοχλεί και το πληγώνει. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν ξύλο πλατάνου (Platanus orientalis) για την κατασκευή του κύριου σκελετού. Όμως ο σκελετός, δεν είναι το μόνο φυτικό προϊόν σε ένα σαμάρι. Υπάρχουν κι άλλα, αν και αρκετά κρυμμένα, όπου κανείς δεν έχει δώσει ιδιαίτερη σημασία. Είναι τα ποώδη φυτά που γεμίζουν τα δέρματα, τα οποία βρίσκονται κάτω από τον ξύλινο σκελετό.
Επιλογή είδους ανά περιοχή
Ανά περιοχή, χρησιμοποιούσαν διαφορετικά είδη, προφανώς αυτά που εξυπηρετούσαν καλύτερα και που υπήρχαν σε αφθονία. Στη Λήμνο χρησιμοποιούσαν το σαμάκι, το αμμόφιλο είδος Ammophila arenaria. Μάλιστα, στο νησί υπάρχουν περιοχές που πήραν το όνομα τους από το είδος αυτό (π.χ. Σαμάκι, Σαμακιές). Ήταν οι περιοχές που οι σαμαράδες πήγαιναν και μάζευαν τα στελέχη των φυτών του είδους (καλάμια) και έπειτα με αυτά γέμιζαν τα περίτεχνα δημιουργήματα τους. Σαμάκι, επίσης, ονόμαζαν και άλλα είδη αγρωστωδών και αγρωστιδόμορφων που φύονταν κοντά σε ρέματα και είχαν την ίδια χρήση. Στη Λέσβος γέμιζαν τα δέρματα τα γέμιζαν είτε με μαλλί προβάτων (κετσέ) ή με στελέχη βούρλων (Juncus sp.). Είδη που φύονται σε υγρότοπους, όπως τα βούρλα ή τα ψαθια (Typha sp.) χρησιμοποιούσαν και σε άλλες περιοχές. Για παράδειγμα αναφέρεται το «βούτιμο», είδος με καλάμι που φύεται σε όχθες και χρησιμοποιούταν στην Αρκαδία, στη Ρόδο (ως «βούτημα») και στη Νάξο. Στις περισσότερες περιοχές της βόρειας Ελλάδας χρησιμοποιούσαν το «σάζι» δηλαδή ψαθιά. Στη Σάμο είχαν ιδιαίτερη πρακτική: το γέμισμα περιελάβανε στελέχη (καλάμια) από βρώμη (Avena sativa) και σίκαλη (Secale cereale), τα οποία μάζευαν από τα χωράφια κατά το θέρος, και μετά έραβαν τις άκρες των δερμάτων με ψαθιά. Στα Ιωάννινα χρησιμοποιούσαν ένα είδος βρίζας (Briza sp.), ενώ στη Χίο διάφορα αγρωστώδη.
Τα χαρακτηριστικά των ειδών
Τα φυτικά είδη που χρησιμοποιούσαν οι σαμαράδες είχαν μεγάλο εύρος, αλλά όλα είχαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: να βρίσκονται σε αφθονία στην περιοχή, να έχουν μεγάλη βιομάζα, να έχουν μεγάλη αντοχή στο χρόνο, αλλά και με την πάροδο του χρόνου και με την τριβή, να μην κάνουν «κόμπους» ή να μην αφήνουν κενά. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά φαίνεται ότι συγκεντρώνονται στα είδη που φέρουν καλάμια, που είναι τα αγρωστώδη (όπως η βρίζα, η βρώμη, η σίκαλη κ.ά.) και αγρωστιδόμορφα (όπως τα βούρλα και τα ψαθιά).
Άρθρα – Πληροφορίες
http://ipposkeues.gr/ [Ανάκτηση 26/02/2019)
http://stephanion.gr/Laographia/samari.htm [Ανάκτηση 26/02/2019)
http://www1.aegean.gr/culturelab/saddle-makers.htm [Ανάκτηση 26/02/2019)
http://www.arcadiaportal.gr/news/oi-karopoioi-kai-oi-petalotes-stin-palia-tripoli-photos [Ανάκτηση 26/02/2019)
http://www.lemnosnature.gr/ [Ανάκτηση 26/02/2019)
Συνέντευξη από κ. Ιπποκράτη Κατσίκα (περιοχή Σάμος, οικογένεια σαμαράδων)