Είδη κυττάρων
Στην αγγειώδη μοίρα μιας δεσμίδας του αγωγού ιστού απαντώνται τέσσερα είδη κυττάρων. Αυτά είναι: (α) οι τραχείες ή άρθρα αγγείων (β) οι τραχεΐδες, (γ) οι σκληρεγχυματικές ίνες (ξυλικές ίνες) και δ) τα παρεγχυματικά κύτταρα (ξυλοπαρέγχυμα). Οι δύο πρώτες ομάδες (α και β) περιλαμβάνουν κύτταρα που συμμετέχουν στη μεταφορά του νερού (αγωγά κύτταρα) ενώ οι δύο τελευταίες έχουν βοηθητικό ρόλο. Πρέπει να τονιστεί ότι τα αρχέγονα φυτά χρησιμοποιούσαν για την μεταφορά του νερού στενά επιμήκη κύτταρα. Όσο όμως οι απαιτήσεις των φυτών αυξάνονταν, τα λεπτά αυτά αγωγά κύτταρα δεν ήταν πλέον αρκετά για να καλύψουν τις ανάγκες της μεταφοράς του νερού και χρησιμοποιούν σωλήνες ευρύτερους. Σήμερα, η πρωτόγονη λύση των αρχέγονων, λεπτών αγωγών κυττάρων “εκπροσωπείται” από τις τραχεΐδες ενώ τα εξελιγμένα, αποτελεσματικά στη μεταφορά του νερού κύτταρα δεν είναι άλλα από τα κοντά και ευρέα άρθρα αγγείων.
Άρθρα αγγείων
Οι τραχείες ή άρθρα αγγείων είναι νεκρά κύτταρα, κυλινδρικά, με παχύ, δευτερογενές, αποξυλωμένο τοίχωμα. Δεν έχουν ιδιαίτερα μεγάλο μήκος και τα εγκάρσια τοιχώματά τους έχουν αποδιοργανωθεί, ολοκληρωτικά ή μερικά, έτσι ώστε όταν τα κύτταρα αυτά συνδέονται, το ένα πάνω στο άλλο, να σχηματίζουν σωλήνες μεγάλου μήκους. Κάθε σωλήνας ονομάζεται αγγείο ενώ κάθε ένα από τα κύτταρα που το συγκροτούν, είναι ένα άρθρο του αγγείου. Όταν τα αγγεία παύουν να λειτουργούν παθαίνουν τύλωση. Οι παχύνσεις του δευτερογενούς τοιχώματος των άρθρων των αγγείων έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σε άλλα είναι δακτυλιοειδείς, σε άλλα ελικοειδείς, αλλού ομοιόμορφες που διακόπτονται από βοθρία κ.τ.λ. Έτσι ένα άρθρο αγγείου μπορεί να είναι δακτυλιόγλυπτο ή ελικόγλυπτο ή βοθριόγλυπτο κ.τ.λ. Οι παχύνσεις του δευτερογενούς τοιχώματος έχουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο για τα κύτταρα που συγκροτούν τα αγγεία. Ανεξάρτητα από το πόσο μπορεί να λυγίσει το όργανο στο οποίο βρίσκονται (π.χ. το φύλλο), τα κύτταρα αυτά δεν τσακίζουν, με άλλα λόγια δεν διακόπτεται η παροχή νερού. Το υπόλοιπο, σημαντικό τμήμα του τοιχώματος ενός άρθρου παραμένει πρωτογενές έτσι ώστε να υπάρχει δυνατότητα πλευρικής κίνησης του νερού, από κύτταρο σε κύτταρο. Εξαίρεση αποτελούν τα βοθριόγλυπτα αγγεία που όλο το πρωτογενές τους τοίχωμα καλύπτεται από δευτερογενές. Τα άρθρα αυτού του τύπου έχουν εξαιρετική μηχανική αντοχή αλλά αδυναμία πλευρικής μεταφοράς του νερού.
Τραχεΐδες
Οι τραχεΐδες είναι επίσης αγωγά κύτταρα, πολύ στενότερα σε πλάτος αλλά πολύ μακρύτερα σε μήκος, συγκρινόμενα με τα άρθρα των αγγείων, και οξύληκτα (έχουν μυτερά άκρα). Οι τραχεΐδες συνδέονται μεταξύ τους στα άκρα τους μέσω πολυάριθμων βοθρίων που χαρακτηρίζουν άλλωστε και τα κύτταρα αυτά. Η μετακίνηση του νερού, μέσα στις τραχεΐδες, γίνεται λίγο δύσκολα (λόγω μικρού εύρους, μεγάλου μήκους κ.ά.).
Άρθρα – Πληροφορίες
Καράταγλης Στ. Σ. & Κωνσταντίνου Μ.Κ. 2002. Βοτανική, Μορφολογία-Ανατομία. Εκδόσεις Χάρις. Θεσσαλονίκη.
Τσέκος Ι. & Κουκολή Ε. 1986. Βοτανική (Μορφολογία, Φυσιολογία). Εκδοτικός Οίκος Αφων Κυριακίδη. Θεσσαλονίκη.
Χριστοδουλάκης Ν.Σ. 2011. Ανατομία Φυτών «τα φυτά ένδοθεν». Τμήμα Βιολογίας, ΕΚΠΑ.
Κείμενο
Αιμιλία Λεμπέση, MSc Δασολογίας, Δασοπόνος
