Κείμενο: Μαρία Ρούσσου & Χρήστος Ράμμος, Απόφοιτοι Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Ο πλάτανος
Ο «Πλάτανος της Γόρτυνας» βρίσκεται στο βάθος του αρχαιολογικού χώρου της Γόρτυνας, κοντά στην οδό που συνδέει τους οικισμούς Άγιοι Δέκα και Αμπελούζος Ηρακλείου. Το πλατάνι έχει μικρές διαστάσεις, αλλά έχει σημαντική ιστορική αξία.
Άλλα χαρακτηριστικά
Ο πλάτανος (Platanus orientalis) είναι αειθαλής, δηλαδή δεν ρίχνει τα φύλλα του το χειμώνα όπως ο Ιερός πλάτανος των 99 Αγίων Πατέρων (πλάτανος Αζωγυρών). Δίπλα στο δέντρο παλαιότερα ανάβλυζε πηγή.
Ο μύθος
Ο πλάτανος είναι συνδεδεμένος με το μύθο της αρπαγής της Ευρώπης από τον Δία. Η Πριγκίπισσα Ευρώπη, κόρη του βασιλιά της Φοινίκης έπαιζε με τις φίλες της σε μία παραλία της Ανατολικής Μεσογείου, όπως συνήθιζε, όταν την είδε ο Δίας, την ερωτεύτηκε και μεταμορφωμένος σε ταύρο εμφανίστηκε μπροστά τους. Για να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε ήρεμο, εύσωμο και δυνατό ταύρο και πήγε δίπλα της κάνοντας δήθεν ότι βόσκει, σκεφτόμενος με τι τρόπο θα την κατακτούσε. Εκείνη τότε πλησίασε τον ταύρο – Δία και άρχισε να τον χαϊδεύει γοητευμένη από την ωραία κορμοστασιά του και τη μυϊκή του δύναμη. Σε λίγο δε δίστασε και να τον ιππεύσει. Τότε αυτός άρχισε να τρέχει με αστραπιαία ταχύτητα. Η Ευρώπη έκλαιγε, μα δεν μπορούσε να πηδήσει, γιατί φοβόταν μήπως σκοτωθεί. Ο μεταμορφωμένος σε ταύρο θεός διέσχισε τη θάλασσα συνοδευόμενος από Τρίτωνες και Νηρηίδες και έφτασε στην Κρήτη. Όταν ο μεταμορφωμένος σε ταύρο θεός έφτασε στο νησί, ο ταύρος δεν φαινόταν πια, αλλά ο Δίας πήρε από το χέρι την Ευρώπη και την οδήγησε στο Δικταίον άντρο, κατακόκκινη και με το βλέμμα χαμηλωμένο γιατί είχε πια καταλάβει που πήγαινε. Εκεί, στο Δικταίο άντρο, οι νύμφες και οι νεράιδες είχαν στρώσει το νυφικό κρεβάτι, όπου η Ευρώπη συνευρέθηκε με το Δία και αργότερα γέννησε τον Μίνωα. Όταν ο Δίας εγκατέλειψε την Ευρώπη και πήγε στον Όλυμπο, για να γίνει βασιλιάς θνητών και αθανάτων, η Ευρώπη πήρε για δεύτερο σύζυγό της τον βασιλιά της Κρήτης Αστέριο, που υιοθέτησε τους γιους που εκείνη είχε αποκτήσει από το Δία, επειδή αυτός δεν είχε γιο, για να αφήσει ως διάδοχο. Μετά το θάνατο του βασιλιά Αστερίωνα, το θρόνο πήρε ο Μίνωας. Σύμφωνα με το Θεόφραστο η ερωτική συνάντηση Δία και Ευρώπης (τρία παιδιά είχε κάνει η Ευρώπη) έγινε στη σκιά ενός πλατάνου στη Γόρτυνα που από τότε παρέμεινε αειθαλής, κάτι που αποτυπώνεται στα νομίσματά της πόλης αυτής: «εν Κρήτη δε λέγεται πλάτανόν τινα είναι εν τη Γορτυναία προς πηγή τινί η ου φυλλοβολεί. μυθολογούσι δε ως υπό ταύτη εμίγη της Ευρώπη ο Ζευς» (Θεόφραστος, Ιστορία Φυτών, 9,5). Ο πλάτανος αυτός, σύμφωνα με την παράδοση, έχει “μαγικές” ιδιότητες (τη ρώμη του Δία) και παλιά όσοι περνούσαν από την περιοχή έτρωγαν φύλλα του, παίρνοντας τη δύναμή του. Επιπρόσθετα, στην απεικόνιση του ελληνικού δίευρου φαίνεται ο Δίας ως ταύρος να μεταφέρει την Ευρώπη, που στην αρχική απεικόνιση από πίσω είναι ο πλάτανος της Γόρτυνας.
Η αρπαγή της Ευρώπης από τον Δία (απεικόνιση στο νόμισμα των 2 ευρώ)
Προστασία
Λόγο ιστορικής αξίας ο πλάτανος ανήκει στα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (ΦΕΚ 590/Β/1977).
Άρθρα – Πληροφορίες
Ράμμος Χ. 2017. Μνημειακά δέντρα στην Ελλάδα. Πτυχιακή Διατριβή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας.
http://www.mixanitouxronou.gr/ [Πρόσβαση 25/8/2015]
