Κέιμενο: Βασίλης Τσέρος & Χρήστος Ράμμος, Απόφοιτοι Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Η «Αγία Μυρτιά»
Η «Αγία Μυρτιά» (Myrtus communis) είναι το ιερό σύμβολο της Μονής Παλιανής στο Βενεράτο του Ηρακλείου Κρήτης, και η παράδοση λέει ότι μέσα στον κορμό της είναι κρυμμένη η εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Πιο συγκεκριμένα, η εικόνα της Παναγίας βρίσκεται πάντα στο ειδικό εικονοστάσι, στον κορμό του δέντρου και το καντήλι της μυρτιάς ανάβει συνέχεια.
Η λατρεία
Η “Αγία Μυρτιά”, όπως αποκαλείται από τις μοναχές, γιορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου για την Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα. Είναι χαρακτηριστικό το ότι η ευλογία των άρτων γίνεται κάθε χρόνο κάτω από το ιερό αυτό δέντρο, και ως τράπεζα χρησιμοποιείται ένα αρχαίο κιονόκρανο (που προέρχεται από την πρωτοχριστιανική βασιλική)! Το ιερό δέντρο της Παλιανής αποτελεί επίκεντρο της λατρείας ιδιαίτερα κατά την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου. Κάθε απόγευμα όλες οι μοναχές κάνουν παρακλήσεις κάτω από την Αγία Μυρτιά και προσεύχονται. Η τελετουργία αυτή αποκτά μια ξεχωριστή σημασία για τα δεδομένα της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης. Η υπαίθρια τελετουργία κάτω από το ιερό δέντρο είναι φαινόμενο ίσως και μοναδικό για τα εκκλησιαστικά δεδομένα. Αλλά και ξεχωριστά κάθε μοναχή θεωρεί ότι ανάμεσα στα καθήκοντά της συμπεριλαμβάνεται και η τακτική προσευχή κάτω από την Αγία Μυρτιά. Οι μοναχές κόβουν τα κλαδιά του δέντρου και σχηματίζουν μ’ αυτά μικρούς σταυρούς. Ένας τέτοιος σταυρός θεωρείται ότι περικλείει θαυματουργές ιδιότητες και μπορεί να ακούσει κανείς στην Παλιανή αναρίθμητες σχετικές παραδόσεις. Τα τελευταία χρόνια οι πιο χαμηλοί κλώνοι του δένδρου έχουν εντελώς απογυμνωθεί από φύλλα τα οποία κόβουν και παίρνουν μαζί τους οι προσκυνητές. Στον κορμό έχει τοποθετηθεί εικονοστάσι και δίπλα του μπορεί να δει κανείς άφθονα αφιερώματα, τα οποία είτε αφήνουν στον κορμό είτε κρεμούν στα κλαδιά του δέντρου. Η λατρεία της «Αγίας Μυρτιάς» αποτελεί επιβίωση πανάρχαιων λατρευτικών συνηθειών και πιο συγκεκριμένα της λατρείας των ιερών δέντρων της Μινωικής θρησκείας: «Έκπληκτικήν έπιβίωσιν λατρείας ίερού δένδρου, είς τήν σημερινήν Kρήτην» σημειώνει ο γνωστός αρχαιολόγος Στυλιανός Αλεξίου, «αποτελεί ή ‘Αγία Μυρτιά τής μονής Παλιανής, Ηρακλείου. Προς την λατρείαν τού δένδρου τούτου συνδυάζεται λατρεία τής Θεοτόκου, τής όποίας είκών, όρατή μόνον είς παίδας, πιστεύεται ότι περικλείεται είς τόν κορμόν. ‘ Ιαματικαί ίδιότητες άποδίδονται είς τά φύλλα τού δένδρου, τα όποία χρησιμοποιούνται διά θεραπευτικόν “κάπνισμα”, “άφεψήματα” καί “φυλακτά”».
Το δέντρο
Η ηλικία της Μυρτιάς δεν μπορεί να υπολογιστεί, αν και μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι άνω των 1600, καθώς η Μονή ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα, ως Παναγιά Μυρτιδιώτισσα (η Παναγία της Μυρτιάς), προφανώς για τη συγκεκριμένη μυρτιά, που αποκαλείται και “Αγία Μυρτιά”. Έχει ύψος περίπου 4,5 μέτρα και διάμετρο στο ύψος του στήθους (στηθιαία διάμετρος σε ύψος 1,3 μέτρα) περίπου 2 μέτρα. Τα πιο χαμηλά κλαδιά έχουν κοπεί καθώς με αυτά κατασκευάζονται φυλαχτά, ενώ όσα έχουν απομείνει έχουν απογυμνωθεί από τα φύλλα τους αφού τα συλλέγουν, γιατί λόγω εθίμου είναι «ιαματικά». Στα γυμνά κλαδιά κρεμάνε εικόνες και διάφορα φυλακτά οι προσκυνητές.
Άλλες μεγάλες μυρτιές στον κόσμο
Είναι εντυπωσιακό, αλλά στη βιβλιογραφία δεν αναφέρονται μεγάλα ή μνημειακά δέντρα μυρτιάς. Το μοναδικό μνημειακό δέντρο μυρτιάς είναι καταγεγραμμένο στο Βοτανικό Κήπο του Jardim, στη Λισσαβώνα, που έχει ηλικία μόλις περίπου 90 ετών, αλλά έχει ύψος περίπου 5,3 μέτρα, που για το συγκεκριμένο είδος, έχει πολύ μεγάλο ύψος.
Άρθρα – Πληροφορίες
Moya B. & Moya J. ?. Monumental Trees and Mature Forests Threatened in the Mediterranean Landscapes. Impulso Economico y Local S.A. IMELSA. Diputacion de Valencia.
Ψιλάκης Ν. 2004. Λαικές τελετουργιες στην Κρήτη. Εκδόσεις Καρμανώρ (ISBN: 960-7448-47-2)
http://www.cretanbeaches.com/mοnastiria/mοnastiria-irakleiοy/monh-palianis-venerato/ [Πρόσβαση 15/6/2015]
http://frontoffice-147.dev.edu.uoc.gr/tradition/laographicelements/treep [Ανάκτηση 15/6/2015]
www.monumentaltrees.com [Ανάκτηση 13/3/2016]
