Κείμενο: Χρήστος Ράμμος & Εμμανουήλ Εγγλεζάκης, Απόφοιτοι Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Τα χαρακτηριστικά της ελιάς
Η «Ελιά στις Βούβες» βρίσκεται στην κεντρική πλατεία, στις Άνω Βούβες Χανίων (με συντεταγμένες Ν 35,4868667ᵒ Ε 23,78695ᵒ και υψόμετρο 224 μέτρα). Η ελιά (Olea europaea) έχει στηθιαία διάμετρο 3 μέτρα και μέγιστη εξωτερική διάμετρο (σε ύψος 0,9 μέτρα) 3,04 μέτρα, ενώ στη βάση του δέντρου έχει μέγιστη διάμετρο 4,53 μέτρα και περίμετρο 12,55 μέτρα. Υπολογίζεται ότι είναι 3.000 – 5.000 ετών (το πιο πιθανό είναι 3.500 ετών), καθιστώντας την ως ένα από τα πιο ηλικιωμένα δέντρα στον κόσμο (συνήθως εντάσσεται στα 10 μεγαλύτερα σε ηλικία ιστάμενα και όχι κλωνοποιημένα δέντρα στον κόσμο). Η, κατά προσέγγιση, εκτίμηση της ηλικίας του έγινε με βάση τη μέθοδο των ετήσιων δακτυλίων και εκτιμώμενη μέση ετήσια ακτινική αύξηση 0,75 χιλ., ανέρχεται σε 2500 έτη, η οποία τοποθετεί την πρώτη παρουσία του δέντρου στην Αρχαϊκή – Κλασική περίοδο (650-330 π.Χ.). Η συγκεκριμένη ελιά έχει για βάση της αγριλιά εμβολιασμένη με την ποικιλία τσουνάτη και είναι μάλλον η μεγαλύτερη σε ηλικία ελιά στον κόσμο. Δίπλα στη συγκεκριμένη ελιά υπάρχει ακόμα μία ελιά αρκετά μεγάλων διαστάσεων που έχει ιδιαίτερη αξία καθώς επάνω της βρίσκονται τρεις ποικιλίες ελιάς: καλαματιανή, τσουνάτη και κορωναίικη (που είναι εμβολιασμένες πάνω σε αγριελιά).
Μυθολογία και Ιστορία
Η μυθολογία αναφέρει ότι από τις Βούβες ο Ιδαίος Ηρακλής μεταλαμπάδευσε και μεταφύτευσε την πρώτη ελιά για τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αρχαία Ολυμπία. Με κότινο από τα κλαδιά της ελιάς των Βουβών στεφανώθηκε ο πρώτος νικητής του Μαραθώνιου των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004 τιμής ένεκεν με απόφαση της οργανωτικής επιτροπής, όπως και ο αντίστοιχος νικητής του 2008 στο Πεκίνο.
Προστασία
Το δέντρο είναι κηρυγμένο, με την 603/17-2-1997 απόφαση του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας Κρήτης, «σαν διατηρητέο μνημείο της φύσης, λόγω του ιδιαίτερου αισθητικού, οικολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντός του». Η προστασία της επιτυγχάνεται λόγω του ότι βρίσκεται σε πλατεία του οικισμού Βούβες. Στην ίδια πλατεία υπάρχει και το Μουσείο της Ελιάς.
Σύγκριση με άλλες ελιές στον κόσμο
Πρέπει να σημειωθεί ότι στο διαδίκτυο υπάρχουν αναφορές για ελιές, κυρίως στην Κρήτη, που ισχυρίζονται ότι είναι άνω των 9000 ετών, γεγονός που είναι προφανώς επιστημονικά πολύ δύσκολα επαληθεύσιμο. Βάση της βιβλιογραφίας φαίνεται ότι η μεγαλύτερη ελιά σε ηλικία είναι αυτή στις Βούβες στην Κρήτη όπου χρονολογείται 3.000-5000 χρόνια, (το πιο πιθανό στα 3.500). Άλλες, μεγάλης ηλικίας ελιές είναι του Αζοριά στην Κρήτη (3250 ετών), του Καβουσίου στο Λασίθι και η ελιά της Κεφαλονιάς (περίπου 2000-3000 ετών). Τα παραπάνω όμως στοιχεία δεν βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα, αλλά σε εκτιμήσεις, παραδόσεις ή και θρύλους. Οι ελιές, όπως και τα περισσότερα είδη δέντρων, έχουν την τάση να δημιουργούν εσωτερικές κοιλότητες, από σχετικά μικρή ηλικία, που έχει σαν αποτέλεσμα τον σχεδόν αδύνατο προσδιορισμό της ηλικίας τους, παρά μόνο με έμμεσες μεθόδους. Η έλλειψη επιστημονικών δεδομένων, που αφορούν την ακριβή ηλικία των δέντρων, πολλές φορές οδηγεί σε διαμάχες μεταξύ διάφορων περιοχών. Έτσι, ενώ φαίνεται ότι η μεγαλύτερη σε ηλικία ελιά στην Ελλάδα είναι αυτή στις Βούβες, τη μεγαλύτερη διάμετρο την έχει η ελιά του Αζοριά, που όμως τελικά εκτιμάται ότι είναι μικρότερη σε ηλικία.
Άρθρα – Πληροφορίες
Μιχελάκης Ν. 2002. Μνημειακά Ελαιόδενδρα στον Κόσμο, στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Στο: Ελιά και Λάδι στην Κρήτη – Πολιτισμός-Περιβάλλον-Υγεία-Οικονομία. Σύνδεσμος Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (Σ.Ε.ΔΗ.Κ.).
Moya B. & Moya J. 2013. Monumental Trees and Mature Forests Threatened in the Mediterranean Landscapes. Impulso Economico y Local S.A. IMELSA. Diputacion de Valencia.
Ράμμος Χ. 2017. Μνημειακά Δέντρα στην Ελλάδα. Πτυχιακή Διατριβή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας.
http://www.olivemuseumvouves.com/ [Ανάκτηση 20/7/2017]
