Φυσικό περιβάλλον
Η Αμαζονία είναι το μείζων τροπικό δάσος του κόσμου που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της λεκάνης απορροής του Ποταμού Αμαζόνιος. Εκτείνεται σε εννιά χώρες (60% Βραζιλία, 13% Περού, 10% Κολομβία και δευτερευόντως Βολιβία, Βενεζουέλα, Γουιάνα, Γαλλική Γουιάνα, Σουρινάμ και Ισημερινό). Η Γαλλική Γουιάνα είναι υπερπόντια περιοχή της Γαλλίας και επομένως ανήκει και στην ΕΕ.
Τα τροπικά δάση της Αμερικής είναι πιο πλούσια σε βιοποικιλότητα από τα αντίστοιχα σε Αφρική και Ασία. Η Αμαζονία συγκεκριμένα φιλοξενεί τα περισσότερα είδη φυτών και ζώων στον κόσμο. Εκτιμάται ότι κατοικούν 2,5 εκ. είδη εντόμων, ενώ έχουν καταγραφεί σαράντα χιλιάδες είδη φυτών, περίπου 1.294 είδη πουλιών, 427 είδη θηλαστικών, 428 είδη αμφίβιων και 378 είδη ερπετών.
Στην Αμαζονία παράγεται το 20% του οξυγόνου της Γης και εκτιμάται ότι δεσμεύει πολύ σημαντικές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Επίσης, εξατμίζει τεράστιες ποσότητες υδάτων στην ατμόσφαιρα, εξισορροπώντας το τοπικό και περιφερειακό κλίμα.
Τέλος, είναι το σπίτι περίπου 400 φυλών που αντιστοιχούν σε περίπου 1 εκ. ινδιάνους. Κάθε φυλή έχει το δικό της πολιτισμό, γλώσσα και περιοχή. Υπάρχουν φυλές που έχουν εκατοντάδες χρόνια να επικοινωνήσουν με τον έξω από την Αμαζονία πληθυσμό.
H Αμαζονία ως ενιαίο δάσος είναι Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO, αλλά δεν είναι προστατευόμενη περιοχή, παρά τις προσπάθειες των χωρών. Η κάθε χώρα έχει τη δική της προστατευόμενη περιοχή στην Αμαζονία με δικούς της περιορισμούς.
Αποψίλωση Αμαζονίου
Από τη δεκαετία του 1990 μέχρι και σήμερα, το δάσος έχει ήδη περιοριστεί κατά 20%. Η αποψίλωση του δάσους συνεχίζεται με χαμηλότερους ρυθμούς την τελευταία δεκαετία, παρόλα αυτά κάθε χρόνο χάνεται περίπου 52.000 km2 / χρόνο. Η μείωση αυτή σε επίπεδο ειδών συνεπάγεται ότι το 0,01- 0,1% εξαφανίζονται ετησίως, δηλαδή χάνονται από την Αμαζονία κάθε χρόνο από 200 μέχρι 2.000 είδη.
Οι κύριοι λόγοι της αποψίλωσης είναι η κτηνοτροφία (εκτροφή βοοειδών) και η γεωργία (καλλιέργεια σόγιας). Περισσότερο από το 65% των αποψιλωμένων εκτάσεων χρησιμοποιούνται ως βοσκοτόπια, κυρίως στη Βραζιλία. Η Βραζιλία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας βοδινού κρέατος παγκοσμίως (παράγει περίπου το ¼ της παγκόσμιας αγοράς), με βασικές αγορές την Κίνα, την Αίγυπτο και την ΕΕ. Η Βραζιλία έφτασε προοδευτικά σε αυτή τη θέση επενδύοντας στον τομέα αυτό από τα μέσα του ’90, ως επακόλουθο της πολιτικής αστάθειας σε κράτη βορειότερα αυτής.
Η καλλιέργεια σόγιας (κύρια γεννητικά τροποποιημένης) εκτείνεται περίπου στο 6,5% των αποψιλωμένων εκτάσεων της Αμαζονίας, έκταση που είναι αρκετή για να έχει την πρώτη θέση στις παγκόσμιες αγορές η Βραζιλία. Η Βραζιλία κατάφερε να περάσει στο διεθνές εμπόριο τις ΗΠΑ, με συστηματικές κινήσεις ανάπτυξης που ξεκίνησαν το 1970 και κορυφώθηκαν όταν ξέσπασε ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνα. Οι εξαγωγές σόγια από Βραζιλία προς Κίνα αυξήθηκαν κατά 30% το 2018 και αυτή η τάση αύξησης συνεχίζεται. Ο λόγος που η καλλιέργεια σόγιας δεν επεκτείνεται περαιτέρω σε αποψιλωμένες εκτάσεις είναι το μορατόριουμ εκτάσεων που εφαρμόστηκε το 2006.
Αν δεν σταματήσει η αποψίλωση της Αμαζονίας, τότε θα είναι πολύ δύσκολο να ικανοποιηθεί η Συμφωνία του Παρισίου. Η Βραζιλία έχει θέσει το φιλόδοξο στόχο να σταματήσει την παράνομη αποψίλωση και να αποκαταστήσει 4,8 εκ. εκτάρια υποβαθμισμένων εκτάσεων της Βραζιλιάνικης Αμαζονίας μέχρι το 2030. Η σημερινή κυβέρνηση παρόλα αυτά μείωσε τον προϋπολογισμό του 2019 για την επίτευξη αυτού του στόχου, χαλαρώνοντας έτσι ουσιαστικά την προστασία του τροπικού δάσους.
Αποκατάσταση τροπικού δάσους
Στην Αμαζονία υλοποιείται συνολικά ένα πρόγραμμα αποκατάστασης που λειτουργεί κάτω από το μηχανισμό Amazon Fund. Το Amazon Fund ιδρύθηκε από τον ΟΗΕ στο πλαίσιο του προγράμματος REDD+ (Reducing Emissions from Deforestation and Degradation) το 2008. Ο REDD+ αναφέρεται στη διατήρηση των δασικών αποθεμάτων άνθρακα, στην αειφόρο δασική διαχείριση και στην ενίσχυση των δασικών αποθεμάτων άνθρακα.
Οι χρηματοδότες του Amazon Fund είναι κράτη και εταιρίες, με βασικότερους τα κράτη της Νορβηγίας (8,2 δισ. ευρώ) και της Γερμανίας (55 εκ. €). O μηχανισμός διαχειρίζεται από τη Βραζιλιάνικη Τράπεζα Ανάπτυξης (Brazilian Development Bank/ BNDES), η οποία έχει υλοποιήσει ή υλοποιεί 103 έργα. Ο μηχανισμός είναι αποτελεσματικός, όμως έχει κατηγορηθεί για διαφθορά.
Δασικές πυρκαγιές
Οι δασικές πυρκαγιές είναι αυτό που συνηθώς ακολουθεί μετά από παράνομες ή μη αποψιλώσεις. Συνήθως, δηλαδή, υλοτομείται το δάσος, απομακρύνεται η ξυλεία και καίγονται τα υπολείμματα των υλοτομιών και η εναπομείνασα βλάστηση κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου (Ιούλιος-Νοέμβριος). Όταν σε μια περιοχή απομακρυνθεί το δάσος, το πιο πιθανό είναι να χάσει την ιδιότητα του δάσους και να αποδοθεί σε άλλη χρήση (πχ. κτηνοτροφική, γεωργική, αστική, κλπ). Αντίστοιχα, στις γεωργικές καλλιέργειες, όλα τα ετήσια υπολείμματα των καλλιεργειών επίσης καίγονται αυτή την ξηρή περίοδο.
Το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Βραζιλίας (INPE) ανακοίνωσε αρχές Αυγούστου ότι η αποψίλωση των δασών το 2019 (Ιανουάριο-Ιούλιο) εξαιτίας δασικών πυρκαγιών ήταν σχεδόν τετραπλάσια από εκείνη που καταγράφηκε κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου του 2018. Επιπλέον, ο τετραπλασιασμός της καιόμενης έκτασης αντιστοιχούσε σε σχεδόν διπλάσιες δασικές πυρκαγιές στην ίδια περίοδο (από 40.000 σε 74.000 συμβάντα), στοιχείο που δείχνει ότι οι πυρκαγιές ήταν πιο καταστροφικές και πιο ανεξέλεγκτες το 2019.
Τα στοιχεία κρίθηκαν ψευδή από την Κυβέρνηση της Βραζιλίας και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της χώρας (Ζαϊρ Μπολσονάρο) θεώρησε τα νούμερα υπερβολικά, δήλωσε ότι αυτό συμβαίνει γιατί τώρα είναι η περίοδος για τον καθαρισμό των αγρών (“season of the queimada”), απέπεμψε το επικεφαλή του INPE και κατηγόρησε τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) για διασπορά πλαστών ειδήσεων. Την ίδια ημέρα ο κ. Μπολσονάρο ανακοίνωσε την ανάπτυξη του στρατού για την κατάσβεση των φωτιών και την καταπολέμηση της εγκληματικότητας στην περιοχή. Τα μέτρα αυτά δεν ήταν αρκετά, αφού οι φωτιές στην Βραζιλιάνικη Αμαζονία συνεχίστηκαν και μάλιστα την Παρασκευή 23 Αυγούστου 2019 καταγράφηκαν περισσότερες από 9.500 εστίες με τις 2.500 να είναι του τελευταίου διημέρου.
Οι δασικές πυρκαγιές όμως δεν περιορίστηκαν μόνο στη Βραζιλία. Ο Πρόεδρος της Κολομβίας, κ. Ιβάν Ντούκε, ζήτησε μέσα και επιστημονική υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα για να καταπολεμήσει τις δασικές πυρκαγιές στη χώρα του. Επίσης, είπε ότι θα χρησιμοποιήσουν τις δυνάμεις τους για να καταπολεμήσουν την εγκληματικότητα της Αμαζονίας, υπονοώντας ότι η παράνομη κτηνοτροφία έχει καταστρέψει «τον πνεύμονα του πλανήτη». Στη Βολιβία, παρά τις αναέριες και επίγειες προσπάθειες των πυροσβεστών έχουν καεί ήδη 9.500 km2 τον Αύγουστο, αλλά η δασική πυρκαγιά είναι σε ύφεση. Επιπλέον, ζήτησε από τις χώρες του Οργανισμού Συνθήκη Συνεργασίας του Αμαζονίου (ACTO) να καλέσουν έκτακτη σύσκεψη για την επόμενη ημέρα της Αμαζονίας, πρόταση με την οποία έχει συμφωνήσει αρχικά η Κολομβία.
Η διπλωματία που ακολούθησε τις δασικές πυρκαγιές
Η Νορβηγία ακολούθησε τη Γερμανία την Παρασκευή 23 Αυγούστου στο πάγωμα της χρηματοδότησης του Amazon Fund, κατηγορώντας ευθέως τη Βραζιλία για ηθελημένη αδρανοποίηση στην κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών στην Αμαζονία.
Εδώ και δέκα ημέρες διαδηλώνουν πολίτες σε όλο τον κόσμο, στις Πρεσβείες της Βραζιλίας όπως και στη Βραζιλία, μετά από κάλεσμα πολλών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι διαμαρτυρίες, η Κυβέρνηση της Βραζιλίας εξέδωσε μια 12σέλιδη εγκύκλιο που περιέχει όλα τα (φιλο) περιβαλοντικά επιχειρήματα που χρειάζονται οι διπλωμάτες.
ΟΙ δασικές πυρκαγιές αναμένεται να επηρεάσουν και τη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΕΕ- Mercosur (Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη και Παραγουάη). Η Συμφωνία υπογράφτηκε μόλις τον Ιούνιο, μετά από διαπραγματεύσεις 20 χρόνων και θεωρείται μια δύσκολη Συμφωνία εξαιτίας των γκρίζων, περιβαλλοντικά και αγροτικά, θεμάτων που εγείρει. Η Γαλλία και η Ιρλανδία έχουν ευθέως θέσει ζήτημα εφαρμογής της, εφόσον η Βραζιλία δεν προστατεύσει ουσιαστικά την Αμαζονία.
Πριν τη Σύνοδο των G7 το Σάββατο 24 Αυγούστου στο Μπιαρίτς της Γαλλίας υπήρχε έντονη δημόσια συζήτηση. Ο Αμερικάνος Πρόεδρος κ. Τραμπ ζήτησε τηλεφωνικά από τη κ. Μπολσονάρο να λάβει δράση, ενώ ο Γάλλος Πρόεδρος κ. Μακρόν πίεζε ακόμη περισσότερο με επίσημες δηλώσεις του και τηλεφωνικές συζητήσεις. Ο κ. Τουσκ δήλωσε στο Μπιαρίτς ότι: «Ασφαλώς υποστηρίζουμε τη συμφωνία ΕΕ – Mercosur αλλά είναι δύσκολο να φανταστώ μια αρμονική διαδικασία επικύρωσης από τις ευρωπαϊκές χώρες όσο η βραζιλιάνικη κυβέρνηση θα επιτρέπει την καταστροφή του πράσινου πνεύμονα της Γης.».
Ο κ. Μπολσονάρο πριν τη Σύνοδο δήλωσε ότι θα πρέπει να αφήσουν την Βραζιλία να λαμβάνει αποφάσεις ελεύθερα, αλλά μετά τη Σύνοδο αποδέχθηκε με θέρμη την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας. Επίσης, έδωσε την άδεια για περαιτέρω ανάπτυξη του στρατού για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, όπως δήλωσε ότι οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να είναι πρόφαση για να τεθούν διπλωματικές κυρώσεις στη χώρα του. Ο κ. Μακρόν μετά τη Συνοδο δήλωσε “Πραγματοποιούνται επαφές από τις αντιπροσωπείες μας με όλες τις χώρες της Αμαζονίας ώστε να μπορέσουμε να οριστικοποιήσουμε πολύ σαφείς τεχνικές και οικονομικές δεσμεύσεις. Η αναδάσωση είναι επίσης απαραίτητη, αλλά υπάρχουν “διάφορες οπτικές” μεταξύ των ηγετών “επειδή όλο το ζήτημα εξαρτάται από τις χώρες της Αμαζονίας”, που εύλογα θεωρούν σημαντική την εθνική τους κυριαρχία. Ωστόσο το διακύβευμα στην Αμαζονία γι αυτές τις χώρες και για τη διεθνή κοινότητα, αναφορικά με την βιοποικιλότητα, το οξυγόνο, την μάχη κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη, είναι τέτοιο ώστε θα πρέπει να γίνει αυτή η αναδάσωση“.
Άρθρα – Πληροφορίες
ΑΠΕ-ΜΠΕ
amazonfund [Ανάκτηση 26/8/2019]
cnn [Ανάκτηση 26/8/2019]
express.co.uk [Ανάκτηση 26/8/2019]
kathimerini [Ανάκτηση 26/8/2019]
news247 [Ανάκτηση 26/8/2019]
newsit [Ανάκτηση 26/8/2019]
theguardian [Ανάκτηση 26/8/2019]
survivalinternational [Ανάκτηση 26/8/2019]
Κείμενο
Πέρη Κουράκλη, Δρ Δασολόγος, Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος