Βλάστηση

 

Η βλάστηση

Οι διάφορες φυτικές ομάδες, οι οποίες έχουν ορισμένη μορφή ή φυσιογνωμία, όπως είναι το δάσος, το λιβάδι κ.λ.π., συστήνουν τη βλάστηση μιας περιοχής. Τα φυτά, κάτω από φυσικές προϋποθέσεις, δεν εμφανίζονται μόνα τους, αλλά αυξάνουν σε μία περισσότερο ή λιγότερο στενή κοινωνική σχέση με άλλα φυτά, αποτελώντας τις φυτοκοινότητες. Αυτές δεν είναι αμιγείς ή τυχαίοι συνδυασμοί φυτών αλλά καθορισμένοι που προέκυψαν εξαιτίας της επίδρασης του περιβάλλοντος πάνω στα φυτά και αντίστροφα, καθώς επίσης και από τον ανταγωνισμό μεταξύ τους.

Παράγοντες που επιδρουν

Καθοριστικοί παράγοντες για τη σύνθεση μιας σταθερής φυτοκοινότητας είναι η χλωρίδα της περιοχής και οι επιδράσεις του περιβάλλοντος (κλίμα, έδαφος και άνθρωπος). Η φυτοκοινότητα δεν είναι μια στατική δομή, αλλά εξελίσσεται δυναμικά τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο μέσω της βαθμιαίας μεταβολής του κλίματος και των  εδαφικών συνθηκών του σταθμού (οικολογική διαδοχή), όσο και των επιδράσεων των φυτών σ’ αυτόν. Μια φυτοκοινότητα είναι δείκτης σταθμολογικών συνθηκών, γιατί όλοι οι παράγοντες του περιβάλλοντος, που επενεργούν πάνω σε αυτή, αντικατοπτρίζονται σε αυτή. Οι φυτοκοινότητες δεν έχουν σαφή όρια. Οι περιοχές μετάβασης από μια φυτοκοινότητα σε μια άλλη, ονομάζονται οικότονοι.

 

 

Εξέλιξη φυτοκοινοτήτων

Η εξέλιξη της βλάστησης επηρεάζεται άμεσα από διάφορους παράγοντες (αβιοτικούς και βιοτικούς). Συνήθως οι πιο ισχυρές επεμβάσεις προέρχονται από τον άνθρωπο (π.χ. πυρκαγιές, αποψιλώσεις κ.ά.) ή από φυσικές καταστροφές (π.χ. ηφαίστειο, πλημμύρες κλπ.). Η πρώτη φυτοκοινωνία, που θα προκύψει μετά από έντονες και ισχυρές επεμβάσεις ονομάζεται πρόδρομη ή πρόσκοπη φυτοκοινωνία. Η φυτοκοινωνία αυτή θαεξελιχθεί στο χρόνο. Αν αυτές οι ισχυρές επεμβάσεις γίνονται ανά μεγάλα, αλλά τακτικά χρονικά διαστήματα (π.χ. αποψιλώσεις) τότε η διαδοχή που θα έχει η βλάστηση ονομάζεται ρυθμική διαδοχή. Όταν αυτές οι καταστροφές ή επεμβάσεις γίνονται τυχαία τότε η διαδοχή της βλάστησης ονομάζεται απότομη διαδοχή. Μερικές φορές υπάρχουν πιο ήπιες επεμβάσεις (π.χ. βόσκηση) με αποτέλεσμα να επέρχεται ισορροπία με τη φύση. Στην περίπτωση αυτή έχουμε κανονική διαδοχή της βλάστησης. Όταν η εξελικτική διαδικασία της βλάστησης συνεχίζεται χωρίς επεμβάσεις, αλλά καθηλώνεται από αβιοτικούς παράγοντες (π.χ. η ύπαρξη ποταμών) τότε η βλάστηση σταματά σε ένα ορισμένο στάδιο. Αυτές οι φυτοκοινωνίες ονομάζονται διαρκείς φυτοκοινωνίες. Το τελικό προϊόν της εξέλιξης της βλάστησης μιας περιοχής ονομάζεται φυτοκοινωνία κλίμαξ. Η φυτοκοινωνία κλίμαξ είναι αποτέλεσμα των εδαφικών και των κλιματικών συνθηκών.

Φυσιογνωμική διάκριση της βλάστησης

Η φυσιογνωμική διάκριση της βλάστησης βασίζεται στη βιοτική και οικολογική μορφή του είδους ή των ειδών που κυριαρχούν. Ουσιαστικά πρόκειται για τη μορφή («προφίλ») που έχει η βλάστηση.

Διάκριση με φυτοκοινωνιολογικά κριτήρια

Η συστηματική ταξινόμηση της βλάστησης γίνεται με τα ίδια κριτήρια που γίνεται η συστηματική ταξινόμηση των φυτών. Η βασική μονάδα της βλάστησης είναι η φυτοκοινωνική ένωση (στη χλωρίδα βασική μονάδα είναι το είδος φυτού). Η φυτοκοινωνική ένωση είναι φυτοκοινωνία ορισμένης χλωριδικής σύνθεσης και ενιαίας φυσιογνωμίας και οικολογίας, που διακρίνεται από τις άλλες φυτοκοινωνίες με τη βοήθεια ομάδας διαφοριστικών και χαρακτηριστικών ειδών. Η ένωση ανήκει σε συνένωση, η συνένωση σε τάξη και η τάξη σε κλάση.  Όλες οι συστηματικές μονάδες ανεξάρτητα της διαβαθμίσεώς τους ονομάζονται syntaxa (δηλ. syntaxon μπορεί να είναι υποένωση, ένωση, συνένωση, τάξη κ.ά.). Η ταξινόμηση αυτή της βλάστησης, που βασίζεται στη μέθοδο έρευνας του Braun-Blanquet, δεν προσμετράει τις συνθήκες του περιβάλλοντος παρά μόνο την ύπαρξη, σε κοινωνίες, ομάδων φυτών. Οι κοινωνίες αυτές των φυτών είναι αποτέλεσμα όλων των συνθηκών του περιβάλλοντος. Η ονομασία των ενώσεων, συνενώσεων, τάξεων και κλάσεων γίνεται συνήθως από τη σύνθεση των ονομάτων δυο ειδών (δεύτερο μπαίνει πάντα το όνομα του είδους που κυριαρχεί, ενώ μερικές φορές η ονομασία γίνεται μόνο από το κυρίαρχο είδος) και την κατάλληλη κατάληξη στο τέλος των ονομάτων των φυτών, που καθορίζεται από κώδικα ονοματολογίας. Μετά το όνομα του syntaxon βλάστησης μπαίνει πάντα το όνομα του αναδόχου.

 

 

Χαρακτηριστικά – διαγνωστικά είδη

Χαρακτηριστικά είναι τα είδη, που «χαρακτηρίζουν» δηλ. εμφανίζονται περισσότερο σε μια φυτοκοινωνία, αν και μπορεί να εμφανίζονται (σε πολύ μικρότερο βαθμό) σε άλλες φυτοκοινωνίες. Διαφοριστικά είναι τα είδη που, στις υπό εξεταζόμενες μονάδες, εμφανίζονται μόνο σε ένα syntaxon (και αποτελούν τα διαφοριστικά είδη του syntaxon). Διαγνωστικά είδη μπορεί να είναι τα είδη που διακρίνουν ένα syntaxon μιας περιοχής, από άλλο αντίστοιχο (π.χ. λιβάδια) άλλων περιοχών, αλλά στην περιοχή που εμφανίζεται το syntaxon, τα είδη αυτά εμφανίζονται και σε άλλα syntaxon της ίδιας περιοχής (π.χ. στα δάση της εν λόγω περιοχής). Στα διαγνωστικά συγκαταλέγονται και είδη που διακρίνουν ένα syntaxon από ένα άλλο της ίδιας περιοχής (τα δάση από τα λιβάδια ενός όρους), αλλά σε άλλες περιοχές δεν εμφανίζονται ως διαφοριστικά ή χαρακτηριστικά.

Διάκριση με διάφορα κριτήρια – Ζώνες βλάστησης

Βάση των κλιματολογικών κριτηρίων και τη δυνητική κατάσταση της βλάστησης η βλάστηση εμφανίζεται ζωνοποιημένη κατά υψόμετρο και κατά γεωγραφικό μήκος. Η καταζωνική (ζωνοποιημένη) εμφάνιση της βλάστησης δεν είναι δυνατή σε σταθμούς με ακραίες συνθήκες (υγρασίας κλπ). Σε τέτοιους ακραίους σταθμούς εμφανίζεται συνήθως αζωνική βλάστηση (π.χ. τα πλατανοδάση). Μερικές φορές λόγω ιδιαίτερων συνθηκών (π.χ. στις βόρειες εκθέσεις, που είναι πιο υγρές) εμφανίζονται κηλίδες από δάση έξω από τη συνήθη ζώνη εμφάνισής τους. Αυτές οι εμφανίσεις ονομάζονται εξωζωνικές. Η ζώνες βλάστησης διακρίνονται σε υποζώνες και οι υποζώνες σε αυξητικούς χώρους.

 

Άρθρα – Πληροφορίες

Αθανασιάδης ΗΡ. Ν. 1986. Δασική Φυτοκοινωνιολογία. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Γιαχούδη-Γιαπούλη, σελ. 109.

Θεοδωρόπουλος Γ. Κ. 1991. Ο Καθορισμός των φυτοκοινωνιολογικών μονάδων του πανεπιστημιακού δάσους Ταξιάρχη Χαλκιδικής. Διδ. Διατριβή. Επιστ. Επετ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος ΛΒ΄ Τόμος, Παράρτημα 18, σελ. 200.