Τι είναι
Ένα βασικό μορφολογικό χαρακτηριστικό στον βλαστό των πολυετών φυτών είναι τα διαμορφωμένα αρχέφυτρα που βρίσκονται σε διάφορα σημεία του και προστατεύονται – κατά τη διάρκεια της δυσμενούς περιόδου τους έτους κατά την οποία βρίσκονται σε λήθαργο – από ειδικά, μεταμορφωμένα φύλλα, τα κατάφυλλα ή λέπια. Τα προστατευμένα αυτά αρχέφυτρα ονομάζονται οφθαλμοί (μάτια). Ένας οφθαλμός είναι ένας “εν δυνάμει” βλαστός, σε λήθαργο.
Διακρίσεις των οφθαλμών
Η τακτοποίηση των οφθαλμών πάνω στον βλαστικό άξονα αλλά και το μέγεθός τους, τους κατατάσσει στους ακραίους ή επάκριους και στους πλευρικούς ή μασχαλιαίους. Οι οφθαλμοί μπορούν να χαρακτηριστούν ως φυλλοφόροι αν παράγουν μετά την ενεργοποίησή τους βλαστό και φύλλα ή ανθοφόροι αν παράγουν άνθη. Ενίοτε παρατηρούνται και μεικτοί οφθαλμοί που παράγουν και βλαστούς και άνθη. Οι ακραίοι οφθαλμοί ενός φυτού είναι κατά κανόνα, φυλλοφόροι.
Ενεργοποίηση των οφθαλμών
Όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος γίνουν ευνοϊκές, τότε το ακραίο μερίστωμα βγαίνει από τον λήθαργο και ενεργοποιείται. Τα κατάφυλλα ανοίγουν και, στη συνέχεια, αποπίπτουν. Ανάμεσά στους προβάλλει ο νέος βλαστός με τα νεαρά φύλλα που συνεχώς δημιουργούνται, μέχρι την ολοκλήρωση της ανάπτυξης. Η τοποθέτηση των οφθαλμών πάνω στο φυτικό σώμα, η περίοδος κατά την οποία θα κινητοποιηθούν, η χρονική διάρκεια κατά την οποία τα μεριστώματά του θα λειτουργούν, η κατανομή των κινητοποιούμενων οφθαλμών αλλά και η ανασταλτική επίδραση που ενδέχεται να ασκούν κάποιοι από αυτούς στη δραστηριότητα κάποιων άλλων, είναι παράγοντες που επηρεάζουν την τελική μορφή του βλαστού ενός φυτού. Για παράδειγμα το κυπαρίσσι είναι διαφορετικό από το πλατάνι. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στο κυπαρίσσι επικρατεί ο ακραίος οφθαλμός ο οποίος αναστέλλει την ανάπτυξη των υπολοίπων οφθαλμών. Παρατηρείται δηλαδή αυτό που ονομάζεται κυριαρχία του ακραίου οφθαλμού (apical dominance). Η επικράτηση αυτή δίνει το χαρακτηριστικό ευθυτενές φυτό όπου οι πλάγιοι κλάδοι ελάχιστα αναπτύσσονται. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο κυπαρίσσι αν καταστραφεί ή κοπεί ο ακραίος οφθαλμός, τότε αρχίζει η ανάπτυξη όλων το πλαγίων κλαδιών.
Άρθρα – Πληροφορίες
Καράταγλης Στ. Σ. & Κωνσταντίνου Μ.Κ. 2002. Βοτανική, Μορφολογία-Ανατομία. Εκδόσεις Χάρις. Θεσσαλονίκη.
Τσέκος Ι. & Κουκολή Ε. 1986. Βοτανική (Μορφολογία, Φυσιολογία). Εκδοτικός Οίκος Αφων Κυριακίδη. Θεσσαλονίκη.
Χριστοδουλάκης Ν.Σ. 2011. Ανατομία Φυτών «τα φυτά ένδοθεν». Τμήμα Βιολογίας, ΕΚΠΑ.
Κείμενο
Αιμιλία Λεμπέση, MSc Δασολογίας, Δασοπόνος
