Κείμενο: Πένυ Ραδαίου, Απόφοιτος Τμήματος Δασοπονίας & Δ.Φ.Π. Καρπενησίου
Η φράση από την αρχαιότητα
Η φράση (τα σύκα, σύκα και τη σκάφη, σκάφη) είναι αρχαία: σε απόσπασμα χαμένου έργου του Αριστοφάνη, αν και εκεί εμφανίζεται μόνο το δεύτερο από τα δύο αντικείμενα, η σκάφη. Η πρώτη της εμφάνιση διασώζεται σε απόσπασμα του Αριστοφάνη, όπου ο ήρωας λέει: «Σκαιός και άγροικός ειμι την σκάφην σκάφην λέγων.» Την ίδια φράση αναφέρει και ο Πλούταρχος. Ο Λουκιανός χρησιμοποιεί δύο φορές τη φράση, στο “Ζευς τραγωδός και στο Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν”, όπου λέει πως είναι κατά τη γνώμη του, είναι ο ιδανικός συγγραφέας ιστορίας και λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη, σκάφη: «Τοιούτος ουν μοι ο συγγραφεύς έστω -άφοβος, αδέκαστος, ελεύθερος, παρρησίας και αληθείας φίλος, ως ο κωμικός φησι, τα σύκα σύκα, την σκάφην δε σκάφην ονομάσων, ου μίσει ουδέ φιλία τι νέμων ουδέ φειδόμενος ή ελεών ή αισχυνόμενος ή δυσωπούμενος …». Το απόσπασμα αυτό του Λουκιανού είναι το πρώτο στο οποίο μαζί με τη “σκάφη” παρουσιάζονται και τα “σύκα”. Ο ίδιος ο Λουκιανός αποδίδει τη φράση σε παλιότερον κωμικό, άρα η προσθήκη των σύκων στην εικόνα πιθανότατα δεν είναι εύρημα του Λουκιανού. Ο Αρσένιος το 15ο αιώνα αποθησαυρίζει δύο εκδοχές της, τη γνωστή του κωμικού «άγροικός είμι την σκάφην σκάφην λέγων» και την «τα σύκα σύκα, την σκάφην σκάφην λέγει».
Άλλες εκδοχές
Πιθανότατα όμως η έκφραση να ήταν «τα σύκα σύκα και την κάφη κάφη», όπου κάφη, στην τοπική διάλεκτο της Μυκόνου είναι η αγριοσυκιά! ο Λουκιανός κακώς έγραφε «τα σύκα, σύκα και η σκάφη, σκάφη» αφού το «κάφος» είναι το αρσενικό σύκο, ο «ορνός» που λένε στα χωριά. Σε άλλη παραλλαγή, αντί για την κάφη χρησιμοποιείται η σκάρφι, που είναι η ονομασία ενός φυτού, ίσως του ελλέβορου (Helleborus odorus subsp. cyclophyllus).
Η σκάρφι (ελλέβορος, Helleborus odorus subsp. cyclophyllus)
Σεξουαλικά υπονοούμενα της φράσης
Αλλά στη φράση υπάρχει και σεξουαλικό υπονοούμενο. Ο Αθηναίος της καλής κοινωνίας πιθανόν να μη χρησιμοποιούσε μπροστά σε κόσμο τις λέξεις «σύκα» και «σκάφη», επειδή πιθανώς στην αργκό της εποχής χρησιμοποιούνταν με άσεμνη σημασία. Και για το σύκο (Ficus carica) κάτι τέτοιο συνέβαινε (όπως συμβαίνει και σήμερα, άλλωστε), όπως π.χ. στο στίχο του Αριστοφάνη «Του μεν μέγα και παχύ, της δε ηδύ το σύκον» (Ειρήνη 1351-2). Ο καθωσπρέπει Αθηναίος μπροστά σε αγνώστους θα προτιμούσε να αποφύγει να πει «σύκα» και «σκάφη» και θα έλεγε «ισχάδες» και «κάρδοπος». Αντίθετα, ο αγροίκος, που ήταν από χωριό και δεν “χαμπάριαζε” από λεπτότητες, ο αριστοφανικός Στρεψιάδης λογου χάρη, θα έλεγε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη.
Άρθρα – Πληροφορίες
https://sarantakos.wordpress.com [Ανάκτηση 11/10/2011]
www.asxetos.gr [Ανάκτηση 11/10/2011]
www.wordreference.com [Ανάκτηση 11/10/2011]
