Τι είναι
Ποικιλότητα ονομάζεται η ποικιλομορφία της ζωής και των διαδικασιών της, συμπεριλαμβανομένης και της ποικιλομορφίας των ζωντανών οργανισμών, των γενετικών διαφορών που υπάρχουν μεταξύ τους, και των κοινοτήτων και οικοσυστημάτων μέσα στα οποία βρίσκονται. Η βιοποικιλότητα εκφράζει το συνολικό αριθμό ταξινομικών μονάδων χλωρίδας και πανίδας που υπάρχουν σε μια περιοχή. Πρόσφατα, η ποικιλότητα των φυτών (χλωριδική ποικιλότητα) χρησιμοποιείται ως έκφραση σταθερότητας των λιβαδικών οικοσυστημάτων. Από τον παραπάνω ορισμό προκύπτουν τρεις τύποι ποικιλότητας: (α) Γενετική ποικιλότητα, (β) Ποικιλότητα ειδών, (γ) Ποικιλότητα οικοσυστημάτων.
Γενετική ποικιλότητα
Γενετική ποικιλότητα ονομάζεται ο συνδυασμός των διαφορετικών γονιδίων που υπάρχει μέσα σε ένα πληθυσμό ενός είδους, καθώς και η ποικιλομορφία που υπάρχει σε διαφορετικούς πληθυσμούς του ίδιου είδους.
Ποικιλότητα ειδών
Ποικιλότητα ειδών ονομάζεται η ποικιλομορφία και η αφθονία των διαφόρων τύπων οργανισμών που ζουν σε μια περιοχή. Είναι συνάρτηση τόσο του αριθμού των ειδών (πλούτος ειδών) όσο και του αναλογικού αριθμού των ατόμων μέσα στο κάθε είδος (ομοιομορφία κατανομής των ατόμων). Η ομοιομορφία δείχνει κατά πόσο η αφθονία μεταξύ των ειδών είναι ίδια ή σχεδόν ίδια. Όσο υψηλότερος είναι ο πλούτος των ειδών ή η ομοιομορφία, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η ποικιλότητα των ειδών.
Ποικιλότητα οικοσυστημάτων
Η ποικιλότητα οικοσυστημάτων περιγράφει το εύρος των διαφορών μεταξύ των τύπων οικοσυστημάτων και την ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων, και των οικολογικών διεργασιών που συμβαίνουν σε κάθε τύπο οικοσυστήματος.
Είδη ποικιλότητας
Προκειμένου να καταγραφεί η ποικιλότητα είναι αναγκαίο να προσδιοριστεί και να οριοθετηθεί η περιοχή καταγραφής της (περιοχή αναφοράς). Προς αυτή τη κατεύθυνση βοηθάει ο διαχωρισμός σε διάφορα επίπεδα καταγραφής της ποικιλότητας. Από αυτά, τρία είναι εκείνα που χρησιμοποιούνται συνήθως:
α) Άλφα (α-)ποικιλότητα είναι η ποικιλότητα ενός ομοιογενούς ενδιαιτήματος. Πρόκειται για τη μικρότερη κλίμακα ποικιλότητας. Οι δειγματοληπτικές επιφάνειες για τη μέτρησή της προέρχονται μέσα από ένα ομοιογενές ενδιαίτημα.
β) Βήτα (β-)ποικιλότητα ονομάζεται η μεταξύ των ενδιαιτημάτων ποικιλότητα και εκφράζει το ρυθμό με τον οποίο καινούργια είδη προστίθενται καθώς απομακρυνόμαστε ευθύγραμμα από ένα ομοιογενές ενδιαίτημα σε άλλα. Η βήτα ποικιλότητα δείχνει τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί ανταποκρίνονται στην ετερογένεια του περιβάλλοντος.
γ) Γάμα (γ-)ποικιλότητα (γεωγραφική ποικιλότητα), είναι ο αριθμός των ειδών μιας ολόκληρης περιοχής όπως ένα νησί ή ένα τοπίο και είναι αποτέλεσμα κυρίως της εξέλιξης και όχι των οικολογικών διεργασιών.
Διαστάσεις που λαμβάνονται υπόψη στην ποικιλότητα
Οι σημαντικότερες διαστάσεις που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι:
(α) Αριθμός ειδών (πλούτος ειδών). Αποτελεί τη συνηθέστερη έκφραση ποικιλότητας. Όμως εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι σημαντικό ρόλο στην έκφραση της συνολικής ποικιλότητας παίζουν και άλλα στοιχεία της, όπως η αφθονία ειδών, κ.λπ. Δυσκολίες μπορεί να προκύψουν από τη σύγχυση των φαινοτυπικών εκφράσεων των ειδών με αποτέλεσμα τη δυσκολία διάκρισης σαφών ταξινομικών χαρακτηριστικών. Ως παραδείγματα αναφέρονται, τα φυσικά υβρίδια, τα είδη με υψηλό βαθμό μετάλλαξης, ή τα είδη με «αναγκαστική» φαινοτυπική προσαρμογή σε συγκεκριμένα ενδιαιτήματα (οικότυποι).
(β) Αριθμός ατόμων (αφθονία ειδών). Η πλήρης καταμέτρηση του αριθμού των ατόμων (φυτών) των ειδών (αφθονία ειδών) που απαντώνται σε ένα δειγματοληπτικό πλαίσιο είναι πολύ δύσκολη στην πράξη, καθώς ο τρόπος ανάπτυξής τους προκαλεί πολλές φορές σύγχυση για την ταυτότητα ενός ατόμου. Έτσι υπάρχουν είδη που οι εκπρόσωποί τους έχουν μικρές διαστάσεις, είδη που πολλαπλασιάζονται αγενώς και επεκτείνονται στο χώρο με στόλωνες και ριζώματα, είδη που σχηματίζουν αδελφώματα με αποτέλεσμα να μην δια-κρίνονται μεταξύ τους τα άτομα, κ.λπ.
(γ) Ομοιομορφία κατανομής των ατόμων σε κάθε είδος. Ο τρόπος που είναι κατανεμημένα τα άτομα σε κάθε είδος και η απόκλισή τους από την ομοιομορφία (ισοδυναμία) κατανομής αποτελεί στοιχείο ποικιλότητας. Οι δυσκολίες που απαντώνται στην ποσοτικοποίησή της είναι συνυφασμένες με τις δυσκολίες που συνδέονται με την καταγραφή του πλούτου και της αφθονίας ειδών.
(δ) Χωροδιάταξη ατόμων και ειδών. Ο τρόπος κατανομής των ειδών στο χώρο και η διασπορά των ατόμων τους επηρεάζει την ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων. Ενδιαιτήματα με κανονική (ομοιόμορφη) κατανομή και διασπορά θεωρούνται πιο ποικίλα.
(ε) Χρόνος. Αποτελεί σημαντική διάσταση ποικιλότητας καθώς καθορίζει το οικολογικό πλαίσιο έκφρασης των παραπάνω διαστάσεων της ποικιλότητας. Έτσι στο ίδιο ενδιαίτημα διαφορετική αναμένεται να είναι η βιοποικιλότητα αν αυτή μετρηθεί στο μέσον, στο τέλος ή εκτός της αυξητικής περιόδου, καθώς η φαινολογία των φυτών θα είναι διαφορετική, ενώ πολύ πιθανόν να μην καταγραφούν είδη που έχουν ολοκληρώσει το βιολογικό τους κύκλο, ή δεν έχουν εμφανιστεί ακόμα.
Λειτουργική ποικιλότητα
Οι προβληματισμοί στην ποσοτικοποίηση της βιοποικιλότητας προκύπτουν από τον ίδιο τον σκοπό της ποσοτικοποίησή της. Έτσι, αν πρόκειται να ποσοτικοποιηθεί η βιοποικιλότητα ως μέτρο έκφρασης της αποτελεσματικότητας λειτουργίας ενός οικοσυστήματος τότε πιθανόν η ποσοτικοποίηση της λειτουργικής βιοποικιλότητας να είναι πιο δόκιμη. Ως λειτουργική αναφέρεται η βιοποικιλότητα που προκύπτει από τη διάκριση και καταγραφή των στοιχείων των λειτουργικών ομάδων που απαντώνται σε μία φυτοκοινότητα. Τέλος, προβληματισμός υπάρχει κατά πόσο η έννοια της βιοποικιλότητας μπορεί να έχει σημειακή υπόσταση (έμφαση στην ύπαρξη και διατήρηση σημαντικών ειδών) ή πρέπει να εξετάζεται συνολικά.
Άρθρα – Πληροφορίες
Βραχνάκης Μ. 2015. Λιβαδοπονία. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Αθήνα.
Βραχνάκης Μ.Σ. & Παπαναστάσης Β.Π. 2004. Τεχνικός οδηγός συστήματος παρακολούθησης (monitoring) μέσω της χλωριδικής ποικιλότητας των λιβαδιών της προστατευόμενης περιοχής του Γράμμου. Θεσσαλονίκη: Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.
Loreau M., Naeem S. & Inchausti P. 2002. Biodiversity and ecosystem functioning. Synthesis and perspec-tives. Oxford: Oxford University Press.
Vrahnakis M.S., Fotiadis G., Merou Th. & Kazoglou Y.E. 2010. Improvement of plant diversity and methods for its evaluation in Mediterranean basin grasslands. Options Mediterranéennes (A), 92, 225-236.
Κείμενο
Αθανάσιος Πανογεώργος, Δασοπόνος
